ЭКОНОМИКА: РЕСМИ ДЕРЕКТЕР МЕН БОЛЖАМДАР

Жанна Иманқұл,
«Жалын» журналының қызметкері, «Ақпарат саласының үздігі» иегері

Бүгінгі таңда Қазақстан посткеңестік тәуелсіз мемлекеттерге тән экстенсивті өсімге ие агроиндустриалды ел болып қала береді. Қазақстан өз аумағы бойынша ТМД-да Ресей Федерациясынан кейінгі екінші орында, оның аумағы 2717,3 мың шаршы шақырымды құрайды, оған Еуропаның сегіз мемлекеті: Франция, Испания, Италия, Португалия, Швеция, Норвегия, Греция, Финляндия сыя алады. Ал бұл елдерде 240 миллионнан астам адам тұрады.
Республикада 17 облыс, республикалық маңызы бар 3 қала, 198 аудан, 82 қала бар, жер ресурстары мен пайдалы қазбаларға бай. Қазақстанның бірегей табиғи ресурстары бар. Ең алдымен, бұл мұнай. Негізгі мұнай кен орындары Батыс Қазақстан, Атырау, Маң-ғыстау, Ақтөбе, Қызылорда облыстарында орналасқан. Барланған қоры мұнай 4,5 млрд, 5,9 трлн. текше метр газ, көмір қоры 200 млрд т. тоннаны құрайды. Негізгі көмір кен орындары Қарағанды (кокстелетін көмір), Қостанай, Ақмола, Павлодар, Шығыс Қазақстан облыстарында шоғырланған. Бірегей көмір кен орны бар: көмір қоры 2 млрд тоннаны құрайтын, күлділігі 4-25% құрайтын Шұбаркөл кен орны. Темір кені қоры бойынша (8 млрд тонна) Қазақстан ТМД елдерінде Ресей мен Украинадан кейін үшінші орында. Негізгі қорлар Қостанай облысында (Сарбай, Кашир, Лисаковск) шоғырланған.
Хром қоры Ақтөбе облысында (ТМД қорының 90%) шоғырланған. Фосфор – әлемдік қордың 60 пайызы Жамбыл облысында. Шын мәнінде, әлемде екі мемлекет фосфорлы тыңайтқыштар бойын-ша монополист: Қазақстан мен АҚШ.
Өнеркәсіптік алмаздардың 60%-ы, түсті металдардың 97%-ы, ТМД елдерінің күміс қорының 60%-ы, сондай-ақ уран кенінің дүниежүзілік қорының 45%-ы Атом қуаты халықаралық агенттігі (АҚХА – орысша МАГАТЭ мәліметтері бойынша) Қазақстан аумағында орналасқан.
Қазақстанда алуан түрлі пайдалы қазбалар бар. Периодтық жүйедегі 105 элементтің 99 элементі Қазақстан жерінде анықталып, 70-інің қоры зерттеліп, 60-тан астам элемент өндіріске тартылған.
Қазақстан мырыштың, вольфрамның және бариттің барланған қорлары бойынша әлемде бірінші, күміс, қорғасын және хромит бойынша екінші, мыс пен флюорит бойынша үшінші, молибден бойынша төртінші, алтын бойынша алтыншы орында. Қазақстанның шексіз байлығына оның жері де жатады.
Жалпы жер көлемі 176 млн. га, оның 220 млн. га ауылшаруашылық жерлері, 35 млн. га егін алқаптары, оның 23 млн. га егін алқаптары. Республиканың индустриялық даму деңгейі тұтастай алғанда дамушы елдер деңгейінде, де-генмен дамыған елдердің әлемдік жүйесінде көшбасшы бола алатын салалар бар. Бұл әскери-өнеркәсіп кешенінің кәсіпорындары, бірегей «Байқоңыр» ғарыш айлағы, сондай-ақ ауыл шаруашылығы және онымен байланысты экономика салалары. Қазақстан үшін ғарыш қызметі оның жаһандық бәсекеге қабілеттілігінің мәселесі, елдегі инновациялық экономиканы қалыптастыру факторы болып табылады.
Сонымен бірге, космонавтика – нақты ұйымдастырылып, эко-номикаға дұрыс кіріктірілуі қажет күрделі сала. Әрине, нәтижелер бар: оның ішінде «Бәй-терек» жобасының, алғашқы отандық KazSat байланыс спутнигінің ұшырылуы, Жерді қашықтықтан зондтауға арналған ғарыш аппа-раттарының құжаттарын әзірлеу, ғарыш кеңістігінің арнайы конструкторлық бюросын ұйым-дастыру. технологиясы және ГЛОНАСС және GPS жаһандық спутниктік жүйелері негізінде Қазақстанның ұлттық ғарыштық навигация жүйесін құру.
Осылайша, Қазақстан экономикасы номиналды жалпы ішкі өнім бойынша Орталық Азиядағы ең ірі экономика, посткеңестік кеңістіктегі екінші экономика. Еліміздің экономикалық моделінің ерекшелігі белсенді инвес-тициялық қызмет болып табылады.
Жаһандық экономикалық дағдарыс қарсаңында 31%-ды құ-раған жалпы капиталды қалыптастырудың жоғары деңгейі дағдарыс жылдарында ЖІӨ өсу қарқынының төмендеуін тежеген факторлардың бірі болды.
Бұл ретте шетелдік капитал маңызды үлес қосуда.
Қазақстан экономикасы қандай деңгейде деген сауалға тоқталсақ, 176 мемлекет қатысқан 2023 жылғы рейтингтің қорытындысы бойынша Қазақстан 62,1 ұпай жинап, өткен жылмен салыстырғанда 7 ұпайға төмендеп, 71-ші орынға шықты (2022 жылғы рейтингте – 64,4 ұпаймен 64-орын).
Қазақстан экономикасын ұс-тап тұрған басты салаларды өңір бойынша жіктеп көрсетуге болады. Орталық Қазақстан эко-номикасының негізгі салалары – қара және түсті металлургия, машина жасау, мал шаруашылығы. Оңтүстік Қазақстанда мақта, күріш, жүн, астық, жеміс-жидек, көкөніс, жүзім өндіріледі. Шығыс Қазақстанда түсті металлургия, аспап жасау, жеңіл және тамақ өнеркәсібі, балық және орман шаруашылығы дамыған. Ал еліміздің батысы мұнай, мұнай өнімдері, газ, балық, мал ша-руашылығымен айналысады.
Үстіміздегі жылдың жеті айын-дағы экономикалық өсім 3,3 пайызға жетті. Экономиканың қазіргі дамуын бағалау үшін оның соңғы жылдары қалай дамығанын еске түсіру қажет.
Қазақстан Республикасы Ұлт-тық экономика министрлігінің мәліметінше, елдің 2021-2022 жылғы экономикалық дамуы пан-демиядан кейінгі қалпына келтіру тенденцияларымен анықталды.

Пандемия кезінде экономика 2,6%-ға дейін төмендеді. Бірақ аз уақытта 3,8%-ға өсіп, қалпына келтірудің сенімді қарқынын көрсетті. Дағдарысқа қарсы шаралар жүзеге асырылып, карантиндік шектеулер жеңілдетілгеннен кейін экономика бұрын күтілген 3,1%-дың орнына 4,1%-ға өсті. Тауар өндірісінің өсімі 3,6 пайызды, ал қызмет көрсету өндірісінің өсімі 4 пайызды құрады. Өңдеу өнеркәсібі 5,6%-ға, оның ішінде машина жасау 20,4%-ға, фармацевтика 23,9%-ға, құрылыс материалдарын өндіру 9,8%-ға өсті.
Жалпы, негізгі капиталға салынған инвестиция 3,5 пайызға өсті. Инвестициялардың айтарлықтай өсуі – өңдеу өнер-кәсібінде – 38,1%-ға, ауыл ша-руашылығында – 33,3%-ға, қаржылық қызметте – 32,2%-ға, саудада – 24,7%-ға, құрылыста – 19,1%-ға және жылжымайтын мүлікпен операцияларда – 17,9%-ға байқалды. 2021-2022 жылдары сыртқы сауда айналымы қалпына келе бастады және $100 млрд құрады, оның ішінде экспорт – $60,3 млрд, ал импорт – $39,7 млрд. Жұмыссыздық деңгейі 4,9% (бұрын 4,1%) құрады.
Инфляцияның өсуі Қазақстан экономикасы үшін 2023 жылға дейін жалғасатын проблемаға айналды. 2021 жылы инфляция рекордтық 8,4%-ға жетті. Дүние жүзінде инфляция рекордтары да тіркелді.
2023 жылы жалпы ішкі өнімнің өсімі 3,3 пайызды құрап, бұл дамуға нақты сектор үлкен үлес қосты. Атап айтқанда, құрылыс 8,6%, байланыс 6,5%, сауда 6,2%, көлік және қойма шаруашылығы 5,6% сияқты салаларда оң динамика сақталды. Қызмет көрсету саласындағы іскерлік белсенділік 2,5%-ға өсті.
Өңдеу өнеркәсібінің өсімі 4,9%-ды құрады. Автокөлік өнеркәсібінде өңдеу – 19,6%-ға, ком-пьютерлер, электронды және оптикалық жабдықтар өндірісі – 13,8%-ға, химия өнімдері – 10,6%-ға, сусындар – 9,1%-ға, машина жасау – 7,7%-ға және киім-кешек өндірісінің өсімі – 5,5%-ға артқаны байқалады.
Ауыл шаруашылығында өсім 2,1 пайызды құрады. Қаңтар-маусым айларында сыртқы сауда айналымы 39,4%-ға өсіп, 63,7 млрд долларды құрады. Атап айтқанда, жалпы экспорт бойынша көрсеткіш 56,3%-ға ($42,2 млрд), ал өңделген тауарлар экспорты бойынша – 33,5%-ға ($12 миллиард) өсті.
Бұл ретте негізгі капиталға салынған инвестицияның өсу қарқыны 4,5 пайызға жетті. Мем-лекеттік бюджет шығыстары 98,7%-ға, республикалық – 99,6%-ға, жергілікті бюджеттер – 98%-ға орындалған.
Дегенмен, инфляцияға қатысты жағдай шиеленісіп отыр. Азық-түлік 19,7 пайызға, азық-түлік емес тауарлар 14,2 пайызға, ақылы қызметтер 9,2 пайызға өскен. Әлемдік рейтинг бойынша Қазақстан соңғы екі жылда азық-түлік қауіпсіздігі бойынша елдердің рейтингінде 113 елдің ішінде 41-орынға ие болды. Елдің индексі 69,2 болды. Бұл Ресей мен Беларуське қарағанда төмен.
Азық-түлік қауіпсіздігі индексі 34 бірегей көрсеткіш негі-зінде құрылады және баға мен азаматтардың кірістерінің арақатынасын ғана емес, сонымен қатар нарықта қажетті өнімдер санының болуын, олардың сапасы мен ассортиментін де ескереді. Қазақстан Республикасы бойынша қолжетімділік индексі – 83, ассортимент – 58,5, сапа және қауіпсіздік – 81, табиғи ресурстар және тұрақтылық – 51,9 болып орныққан.
Ағымдағы жылдың қаңтар-маусым айларында тамақ өнеркәсібі секторында негізгі капиталға салынған инвестиция көлемі 53,9 млрд теңгеге жетіп, өткен жылдың бірінші жартыжылдығымен салыс-тырғанда құндық мәнде 24,3%-ға артық.
Бұл ретте секторға салынған барлық күрделі салымдардың жартысынан астамы бизнестің жеке қаражаты есебінен жүргізілді: 29,5 млрд теңге – бір жыл бұрынғыдан 8,4%-ға артық.
Банк несиелері арқылы секторға тағы 21,3 млрд теңге инвестиция тартылып, жылдық өсім 2,4 есеге жетті. Бұл маңызды салаға республикалық және жергілікті бюджеттен инвестиция түскен жоқ.
Ұлттық экономика министрлігі дайындаған 2023-2027 жылдарға арналған макроэкономикалық бол-
жамға сәйкес, сыртқы мак-роэкономикалық ортадағы өзге-рістерді ескере отырып, 2023 жылы (жалпы ішкі өнім) ЖІӨ өсімі 2,1% деңгейінде болжануда. 2023 жылы атаулы ЖІӨ 95,5 трлн теңге деңгейінде болжануда. Жан басына шаққандағы ЖІӨ 10 800 долларға бағаланады.
Өткен жылдың аяғына қарай соңғы макроэкономикалық көрсет-кіштер бекітілгеннен бері екпіннің ауысуы және сыртқы тәуекелдердің іске асу ықтималдығы орын алды.
«Бұған дейін атап өтілген геосаяси жағдайдың нашарлауына байланысты тәуекелдер шындыққа айналды. Олар сондай-ақ жа-нама тәуекелдерді жүзеге асырудың триггеріне айналды. Жаһан-
дық жеткізілім тізбегінің бұзы-луы, тауар нарықтарындағы құбылмалылық және әлемдегі белгісіздіктің жоғары деңгейі ішкі экономикалық процестерге әсер етті» делінген министрліктің болжамында.
Дүниежүзілік банк Қазақстан-дағы жеткізу тізбегінің бұзы-луына байланысты 2023 жылы Қазақстанның нақты экономикалық өсімі 1,5-2,0%-ға дейін баяулайды деп болжайды. Саудадағы үзі-лістер, іскерлік белсенділіктің төмендеуі және валюталық құбыл-малылықтың жоғарылауы да өсуді бәсеңдететін факторлардың бірі болып табылады.
Азия даму банкі (АДБ) өз тарапынан шығарған жаңартуға сәйкес, Қазақстанның өсу бол-жамын 2023 жылы 3,9% құрайды деп күтеді. Оқиғалардың дамуына қарамастан, бұл көрсеткіштің болжамы айтарлықтай өзгерген жоқ. Сонымен қатар, банк Кавказ және Орталық Азия елдерінің экономикалық өсімін 2023 жылы 4,1% деңгейінде болжайды.
ҚР Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев күрделі геосаяси сынқатерлерге қарамастан, еліміздің тұрақты дамып келе жатқанын айтты. 2023 жылдың бірінші жартыжылдығында нақты сектор 4,1%-ға өсті. Өндірісте ай-
тарлықтай жетістіктерге қол жеткізілді.
Дегенмен, инфляция өсуде. Ұлттық Экономика Министрлігінің мәліметінше, инфляцияның өсуіне теңгенің құнсыздануы, шикізатқа әлемдік бағаның өсуі, Украинадағы жағдайға байланысты импортты шектеу, сондай-ақ инфляция деңгейінің жоғарылауының әлем-дік үрдісі себеп болды. фон. Мысалы, 2022 жылғы сәуірде тұтыну бағаларының индексі жылдық мәнде 13,2%-ға, оның ішінде азық-түлік тауарларына – 17,9%-ға, азық-түлік емес тауарларға – 11,1%-ға жетті.
«Қазір инфляция 14,5%-ға жетіп, 2015 жылғы деңгейден асып түсті. Бірақ халықаралық институттар Қазақстанның жалпы ішкі өнімі биыл 2 пайызға ғана өседі деп болжап отыр. Бұған дейін өсім 3,7% болады деп болжанған болатын. Сондықтан мемлекет ел экономикасының тұрақты дамуын қамтамасыз етуі керек. Ең бастысы – азаматтардың нақты табысын арттыру», – деді Президент Қасым-Жомарт Тоқаев экономика министрлігі мамандарымен болған кездесуде.

Қазақстанның әлеуметтік-экономикалық дамуының сыртқы тәуекелдері

Қазіргі уақытта әлемнің бірде-бір мемлекеті өзінің ғылыми-техникалық және экономикалық әлеуетіне қарамастан, сыртқы экономикалық байланыстарды есепке алмай, өз мүмкіндіктерін басқа елдермен ынтымақтастық мүмкіндіктерімен толықтырмай, оңтайлы жұмыс істей алмайды. Бұл ретте айқын «тәуелділік» көрінеді: елдің экономикалық даму деңгейі неғұрлым жоғары болса және оның ішкі нарығы неғұрлым тар болса, соғұрлым оның халықаралық еңбек бөлінісі жүйесіне қатысу дәрежесі соғұрлым жоғары болады. Еліміздің қазіргі даму кезеңі қоғам өмірінің барлық салаларындағы динамизммен және сапалық өзге-рістермен сипатталады.
Елдің әлеуметтік-экономикалық дамуына кері әсерін тигізуі мүмкін бірнеше сыртқы тәуекелдер бар. Санкциялармен геосаяси жағдайдың нашарлауы жаһандық экономикалық белсенділіктің бә-сеңдеуіне әкелетін солардың бірі болып табылады.
Ресей Қазақстанның негізгі сауда серіктесі болып қала береді және бұл жағдай Қазақстан экономикасына да тікелей кері әсерін тигізуде. Ұлттық статистика бюросының мәліметі бойынша, жыл басталғалы екіжақты сауда 9,2 миллиард долларға, экспорт 2,7 миллиард долларға жетті.
Екінші тәуекел – мұнай бағасының құбылмалылығы. Экономикалық белсенділік қалпына келген сайын, көптеген елдерде энергия тұтыну жылдам өсуде. Бұл ретте тұрақсыз геосаяси жағдайға және коронавирустың жаңа нұсқаларының таралуына байланысты мұнай нарығындағы белгісіздік күшейіп келеді.
Пандемияның 2020 жылы басталуы және Ресейдің мұнай өндіру бойынша келісімге келе алмауы мұнай бағасының күрт төмендеуіне әкелді. Халықаралық энергетика агенттігі мұнай нарығына қатысты тамыз айындағы есебінде мұнай сұранысының өсу болжамын тәулігіне 380 мың баррельге арттырып, тәулігіне 2,1 миллион баррельге дейін жеткізді. Қазіргі уақытта әлемдік мұнай сұранысы 2023 жылға 101,8 миллион баррель деңгейінде болжануда.
Жаһандық мұнай жеткізілімдері Солтүстік теңізде, Канадада және Қазақстанда техникалық қызмет көрсету тоқтатылған уақытта тәулігіне 100,5 миллион баррельге пандемиядан кейінгі ең жоғары деңгейге жетті. МЭЕҰ (Мұнай экспорттаушы елдер ұйымы) жоғары мақсаттарға сәйкес жалпы мұнай өндіруді тәулігіне 530 000 баррельге арттырды, ал МЭЕҰ ұйымына кірмейтін елдер өндірісті тәулігіне 870 000 баррельге арт-тырды. Жыл соңына дейін әлемдік мұнай жеткізу тәулігіне тағы 1 миллион баррельге артады деп күтілуде.
Министрлік атап өткен үшінші қауіп – бұл COVID-19 пан-демиясы, ДДҰ-ның пікірінше, ол әлі аяқталмаған, өйткені жаңа нұсқалар әлі де таралуда.
Халықаралық қаржы институттары жаһандық экономикалық болжамдарды төмендетті. Халықаралық қаржы және зерттеу институттары әлемдік экономиканың өсу болжамдарын төмендетіп, инфляция болжамын жоға-рылатты.
Жаһандық өндіріс ағымдағы жылдың екінші тоқсанында Қытай мен Ресейдегі экономикалық құлдырау салдарынан төмендеді, ал АҚШ-тың тұтынушылық шы-ғындары күтілгеннен төмен болды. Пандемия әлсіреген жаһандық экономиканы бірнеше күйзеліске ұшыратты: бүкіл әлемде, әсіресе Америка Құрама Штаттарында және Еуропаның ірі елдерінде күтілгеннен жоғары инфляция қаржылық жағдайларды күшейтті.
Инфляцияның болжамы да 2022 жылы 8,3%-ға дейін қайта қаралды. ХВҚ (Халықаралық валюта қоры) инфляция 2024 жылдың аяғында ғана пандемияға дейінгі деңгейге қайта оралатынын айтады.
Сарапшылардың пікірінше, үкіметтер үшін басымдық инфля-цияны тежеу болуы керек, өйткені баға тұрақтылығы «экономикалық әл-ауқат пен қаржылық тұрақ-тылықтың тұрақты өсуінің тап-тырмас шарты» болып табылады.
ҚР Ұлттық банкінің Ақша-несие саясаты комитеті инфляция болжанған траекториядан айтар-лықтай асып кеткендіктен базалық мөлшерлемені жылдық 16,75% деңгейінде белгілеу туралы шешім қабылдады. Жо-ғары инфляциялық күтулер инфляцияға қарсы қысымды арттыруды жалғастыруда. Ұлттық банктің болжамы бойынша жаңадан әсерлер мен дағдарыстар туындамаса, инфляцияның жыл-дық өсуі 2023 жылдың бірінші тоқсанына дейін жалғасады, содан кейін баяулайды.

Қазақстанның кәсіпорындары

2023 жылғы 6 наурыздағы жағдай бойынша Қазақстанда тірКелген кәсіпорындар саны 519 162, бұл 2022 жылғы наурызбен салыстырғанда 56 663-ке көп.
Кәсіпорындар саны ең көп тіркелген экономика салаларына келетін болсақ,
• Көтерме және бөлшек сауда; автомобильдер мен мотоциклдерді жөндеу;
• Құрылыс;
• Басқа қызмет түрлерін көрсету.
Кәсіпорындар саны ең көп аймақтар:
• Алматы қаласы;
• Астана;
• Қарағанды облысы.

Қазақстанның сыртқы саудасы: импорт және экспорт

Радикалдану, жаңару және демократияландыру үрдісі бар-лық саяси, экономикалық және әлеуметтік институттарға әсер етті. Осы жағдайларда елдер арасындағы халықаралық эконо-микалық қатынастардың рөлі және Қазақстан Республикасының осы процестерге қатысуы артып келеді. Өйткені қазіргі уақытта ұлттық экономикамызды ойдағыдай дамыту үшін басқа мемлекеттермен экономика және саясат саласында байланыс болуы қажет. Қазақстан халықаралық саудаға, капитал мен еңбек ресурстарының қозғалысына, сондай-ақ халықаралық валюталық-қаржылық-несиелік қатынастарға белсене араласа отырып, өзінің әлеуетін толық іске асыра алады және экономиканы қазіргіден жоғары деңгейге көтереді.
Қазақстандағы импорт пен экспорт құрылымы тұрақты болып қалды. Ақшалай түрде сыртқы сауда көлемі өсті.
Мәселен, 2022 жылғы жел-тоқсанда экспорт: 6 598 647,1 мың АҚШ долларын құрады, бұл өткен аймен салыстырғанда 301 692,3 мың АҚШ долларына аз. Импорт, керісінше, 440 201,5 мың АҚШ долларына өсіп, 2022 жылғы желтоқсанда 5 300 184,2 мың АҚШ долларын құрады. 2022 жылдың желтоқсанынан бастап Ресей, Қытай, Италия, Франция және Нидерланды Қазақстанның негізгі сауда серік-тестері болды.
Бұл ретте Ресей Қазақстан үшін ең ірі импорттаушы болды. Ресейден әкелінген тауарлардың жалпы сомасы 1 497 697,4 мың АҚШ долларын құрады.
Ресей де Қазақстанның негізгі экспорттық бағыты болды, тауардың жалпы көлемі 948 969,9 мың АҚШ долларын құрады.
Импорт бойынша да (1066 948,6 мың АҚШ доллары), экспорт бойынша да (918 473,5 мың АҚШ доллары) екінші орында Қытай тұр.

Қазақстанның өндірісі

• өткен жылмен салыстырғанда өнеркәсіп өндірісінің индексі (бұдан әрі – ӨӨК) 101,1%-ды құрады. Өндіріс көлемінің ұлғаюы республиканың 13 облысында, төмендеу Атырау, Батыс Қазақстан, Қарағанды, Қостанай, Қызылорда, Павлодар және Түркістан облыстарында байқалды.
•Белсенділік бойынша өнер-кәсіптік өндіріс индексі бойынша тау-кен өндіру өнеркәсібінде және карьерлерді қазуда 99% құрады, бұл шикі мұнай (98,1%), табиғи газ (99%), темір рудасын (79,4%) өндірудің төмендеуіне байланысты болды. ).
• Өңдеу өнеркәсібінде өндіріс 3,4%-ға өсті. Сусындар (111,2%), темекі өнімдері (107,9%), тазартылған мұнай өнімдері (101,8%), химия өнеркәсібі өнім-дері (110,2%), резеңке және пластмасса бұйымдары (102,1%), негізгі асыл және түсті металдар (105,5%) өндірісі, көліктер (119,1%).
• Электрмен, газбен, бумен, ыс-ық сумен және ауаны баптаумен қамтамасыз етуде бу және ауаны баптау жүйесінің 3,5%-ға төмендеуі есебінен 99,5%-ды құрады.
• Сумен жабдықтау, қалдықтарды жинау, өңдеу және кәдеге жарату, ластануды жою бойынша 98,2% құрады.

Қазақстанның ауыл шаруашылығы

• 2022 жылы ауыл, орман және балық шаруашылығына негізгі капиталға салынған инвестиция көлемі 853,5 млрд теңгені құрады, бұл 2021 жылғы қаңтар-жел-тоқсанмен салыстырғанда 6,7%-ға артық.
• Негізгі астықты өңірлер – Ақ-мола, Қостанай және Солтүстік Қазақстан облыстары салаға 357,3 млрд.теңге жіберді, бұл Қазақстан Республикасының ауыл, орман және балық шаруашылығына са-лынған инвестицияның жалпы көлемінің 42%-ын құрады.
Ауыл, орман және балық шаруа-шылығының негізгі капиталына салынған инвестициялардың жал-пы көлемінде ең көп инвестиция бір-екі жылдық дақылдарды өсіруге (60,2%) және мал шаруашылығына (26,2%) келеді.

Инвестициялар

2022 жылы өңдеу өнеркәсібіне 1 533,7 млрд теңге инвестиция тартылды, бұл инвестицияның жалпы көлемінің 10,2%-ын құрады. Қаржыландырудың басым көзі меншікті қаражат (73,4%).
Өңдеу өнеркәсібіне салынған инвестициялардың 62,1%-дан астамы металлургия өндірісіне, химия өнеркәсібі өнімдерін өн-діруге және тамақ өнімдерін өндіруге бағытталған.
2022 жылдың қаңтар-желтоқсан аралығындағы кезеңнің қорытындысы бойынша еліміздегі негізгі капиталға салынған ин-вестиция 2021 жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 7,9%-ға артты. Өңірлік тұрғыда екі айқын көшбасшы – Қызылорда облысы: көрсеткіштер 126,8%-ға өсті; Жетісу облысы – көрсеткіштер 116,3%-ға өсті

Құрылыс

Өткен жылдың соңына қарай тұрғын үйлерді пайдалануға беру 8,8%-ға қысқарды. Ағымдағы жылдың қаңтар-желтоқсан айла-рында тұрғын үйлердің жалпы санынан мынадай нысандар пай-далануға берілді:
• жалпы ауданы 8 843,9 мың шар-шы метр болатын 1 540 көппәтерлі үйлер. метрді құрады, бұл өткен жылдың сәйкес кезеңімен са-лыстырғанда 91,5% құрады;
• жалпы ауданы 6 499,8 мың шаршы метрді құрайтын 36 365 жеке тұрғын үйлер. метрді құрады, бұл өткен жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 92,6% құрады.
1 шаршы метрге орташа нақты құрылыс құны. метр тұрғын үй ауданы 2022 жылы 12,2%-ға өсті.

Шағын және орта бизнес

2023 жылдың басында жұмыс істеп тұрған ШОБ субъектілерінің саны өткен жылдың сәйкес күнімен салыстырғанда 27,0%-ға өсті. ШОБ субъектілерінің жалпы санында жеке кәсіпкерлердің үлесі 67,9%, шағын кәсіпкерліктің заңды тұлғалары — 18,7%, шаруа немесе фермер қожалықтары — 13,2%, орта кәсіпкерліктің заңды тұлғалары — 0,2% құрады.

Әлеуметтік-демографиялық жағдайы

Астана, Алматы, Шымкент, Маңғыстау және Алматы облыс-тарында ғана оң көрсеткіштер бар. Қалған аймақтардың барлығында кеткендер саны келгендер санынан асып түседі. 2023 жылдың қаңтарындағы жағдай бойынша статистиканың көшбасшылары Түркістан облысы (-17,8 мың адам), Жамбыл (-11 мың адам) және Жетісу (-9,2 мың адам) болды. Республика бойынша көші-қон сальдосы (-6,9 мың адам) құрады.
2022 жылдың төртінші тоқ-санында жұмыссыздар саны (15 жастан асқан, табыс әкелетін кәсібі жоқ, оны белсенді іздеген және оны бастауға дайын адамдар) 456 мың адамды құрады. Жұмыссыздық деңгейі 4,8% деңгейінде болды. Әлеуетті жұмыс күшінің саны (жалақы немесе пайда алу үшін жұмысқа тұруға мүдделі, бірақ белсенді түрде ізденбейтін немесе жұмысқа кірісуге дайын емес жұмыссыздар) 39,5 мың адамды құрады.
2022 жылғы IV тоқсанда 15 және одан жоғары жастағы жұмыс күшінің саны халықты жұмыспен қамтуды іріктеу зерттеуінің нәти-желері бойынша 9,4 млн адамды құрады, оның ішінде 9,0 млн адам жұмыспен қамтылған. 15 және одан жоғары жастағы халықтың жұмыспен қамтылу деңгейі 65,5 пайызды құрады.
Республика экономикасында 9,42 млн адам жұмыспен қам-тылды. 15 және одан жоғары жастағы халықты жұмыспен қамту деңгейі 68,8% құрады.
Әлеуетті жұмыс күшінің саны (жалақы немесе пайда алу үшін жұмысқа тұруға мүдделі, бірақ белсенді түрде ізденбейтін немесе жұмысқа кірісуге дайын емес жұмыссыздар) 39,5 мың адамды құрады.
Жұмыспен қамтылған халық-тың басым бөлігі өз қызметін сауда (16,8%), ауыл шаруашылығы (12%), білім беру (12,9%), өнеркәсіп (12,4%) сияқты экономикалық қызмет түрлерінде жүзеге асырды.
8,4 млн адамның жоғары және орта кәсіптік (арнайы) білімі болды, бұл жұмыспен қамтылған халықтың 93,5%-ын құрайды.
Жұмыспен қамтылған халықтың негізгі үлесі – 67,2% (6 млн. адам) 29-54 жас аралығындағы адамдар болды.
Жаһандану – халықаралық ең-бек бөлінісі, экономикалық және саяси қатынастар жүйесі арқылы бір-бірімен байланысқан ұлттық экономикалардың жиынтығы ре-
тінде түсінілетін әлемдік эко-номика құрылымын өзгерту процесі, ұлттық экономикалардың жалпы әлемдік нарыққа прог-рессивті және ұлғаюы қосылуы. және олардың өзара тығыз байланысы. Халықаралық ғылы-ми-технологиялық еңбек бөлінісі халықаралық еңбек бөлінісінің құрамдас бөлігі болып табылады және экономиканың тиісті салаларында озық ғылыми-техникалық әзірлемелер мен жобаларды құру, әзірлеу және енгізу бойынша елдердің мамандануын білдіреді (мысалы, робот техникасында, автомобиль жасауда, компьютерлік технологияда, ұшақ жасауда), кеме жасауда, нанотехнологияда, медицинада және т.б.), елдер арасындағы технологиялар мен ғылыми білім алмасу біздің елімізде де қарқынды жүзеге асуда. Жастар легі шетелдерде білім алып, тәжірибе алмасып еңбек етуде.
Болашақта Халықаралық ғылыми-технологиялық еңбек бөлінісі Қазақстанның ұлттық экономикасының, сондай-ақ оның ғылыми-техникалық және өндірістік әлеуетінің үдемелі дамуын қамтамасыз етудің негізі және таптырмас шарты болып табылады. Ұлттық экономиканың мәні оның ұзақ тарихи эволюциялық даму нәтижесінде дамыған қоғамдық еңбектің салалары, түрлері мен нысандары өзара байланысқан мемлекеттің ұлттық және қоғамдық ұдайы өндірісінің қалыптасқан жүйесі екендігінде.

Банк және несие жүйесі

2023 жылдың 1 ақпанындағы кезеңде Қазақстанда 24 696 255 миллион теңге шығарылды. Өткен жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда көрсеткіш 20,8 пайызға артқан.
2023 жылдың 1 ақпанындағы жағдай бойынша 11,4 трлн. теңге бизнес несиелері болды. Шағын кәсіпкерлік субъектілеріне берілген несие көлемі бір жылда 16 пайызға өсіп, 4,6 трлн. теңге; орта кәсіпорындар 6,5%-ға өсіп, 1,7 трлн. теңге; ірі бизнес 5,7%-ға өсіп, 5 трлн. теңгені құрады. Халыққа берілген несие 13,3 трлн. теңгені құрады. Оның ішінде ипотекалық несиелендіру көлемі 45%-ға өсіп, 4,8 трлн. теңге; тұтыну несиелері – 26,4%-ға, 7,7 трлн. теңге; басқа мақсаттарға берілген несиелер – 9,9%-ға, 720 млрд теңгеге дейін.
Қазақстанның ЖІӨ және ЖҰӨ 2022 жылы өндірілген ЖІӨ көлемі 101,5 трлн. теңгені құрады және өткен жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда нақты мәнде 3,2%-ға өсті.
2022 жылға ЖІӨ-дегі тауарларды өндіру және қызметтерді өндіру үлесі тиісінше 39,8% және 52,5% құрады. ЖІӨ өндірісіндегі негізгі үлесті өнеркәсіп құрайды – 29,3%.
Жалпы өңірлік өнімді өндіруде Алматы қаласы ең көп үлесті – 17,3%, ең аз үлесті Жетісу облысы – 1,4% алады. ЖІӨ өсімінің жоғары қарқыны Ақмола (8,4%), Солтүстік Қазақстан (5,6%) облыстарында және Шымкент қаласында (6,7%) байқалады.

Экономикалық даму тенденциялары

Өнеркәсіп пен сауда Қазақстанның жалпы ішкі жалпы өнімінің 46 пайызын қамтамасыз ете отырып, Қазақстан экономикасының қозғаушы күші болып қала береді. Дегенмен, қызмет көрсету саласының үлесі өсуді жалғастырып, 52,6%-ға жетті, ал өңдеу өнеркәсібінің үлесі 13,2%-ға дейін төмендеді. Бұл қызмет көрсету саласында және жаңа технологияларда экономиканы одан әрі дамыту перспективасын көрсетеді.
2022 жылы құрылыс үлесі де өсіп, бірінші тоқсандағы 4,5%-бен салыстырғанда 5,3%-ға жетті, бұл осы салаға инвестицияның артқанын көрсетеді. Дегенмен, көлік пен қоймалау үлесі төмендеуін жалғастыруда және 6,1% құрайды, бұл 2022 жылдың бірінші тоқсанындағы деңгейден төмен.
Жалпы алғанда, экономикалық өсу тұрақты болып қалып отыр және ел экономикадағы технологиялық инновациялар, цифрландыру, ауыл шаруашылығы, өнеркәсіптік өндіріс сияқты жаңа бағыттарды дамыту бойынша жұмысты жалғастыруда. Бұл жаһандық экономикалық тәуекелдерді төмендетуге, Қазақстанның жаһандық экономикадағы позициясын нығайтуға және отан-дық экономиканың өсуі мен азаматтардың әл-ауқаты үшін инвесторларды тартуға жаңа мүм-кіндіктер ашады.
Жаһандану жағдайында әлемдік экономиканың тиісті сегменттеріндегі ұлттық экономикалардың мамандану деңгейімен және осы экономи-калардың өзара тиімді толықтыруымен анықталады. Халық шаруашылығының ерекшеліктері-не тарихи, мәдени дәстүрлер, мемлекеттің географиялық жағдайы, халықаралық еңбек бөліні-сіндегі рөлі және т.б. жатады. Халық шаруашылығының құрылымы – бұл халық шаруашылығының әртүрлі бөлімшелері арасындағы тарихи қалыптасқан, тұрақты, функционалдық қатынас-
тарды жаңғыртуға қабілетті жиынтығы. Халық шаруашылығы құрылымының мынадай
түрлері бар:
1) халық шаруашылығының құрылымын үй шаруашылықтары арасындағы қатынас ретінде
қарастыруды көздейтін үй шаруашылығы.
Құрылымдардың бұл түрінің бөлінуі үй шаруашылықтарының басқа қатынастардың сипатына әсер ететін, ұлттық байлықтың елеулі бөлігін өндіретін қуатты шаруашылық субъектісі болып табылатындығына байланысты;
2) ұлттық экономиканы өзара органикалық байланысқан белгілі бір салаларға бөлуге негізделген әлеуметтік құрылым. Бөлу әртүрлі критерийлер бойынша жүргізіледі, мысалы, халық топтары, кәсіпорындар, жұмыс түрлері.
Әдетте экономиканың мемлекет-тік және жеке секторлары болады;
3) экономика салаларының бөлінуін және олардың ара-сындағы өзара байланыстың сипаты мен мәнін анықтауды көздейтін салалық құрылым. Халық шаруашылығының саласы – қоғамдық өндіріс проце-сінде ұқсас функционалдық міндеттерді атқаратын халық шаруашылығының бірлігі.
Халық шаруашылығын құрылымдаудың бұл түрінің маңызы зор, өйткені ол экономикалық дамуды сапалы болжауды жүзеге асыруға мүмкіндік береді;
4) халық шаруашылығы шегінде өндіргіш күштердің географиялық таралуын талдауды көздейтін аумақтық құрылым – халық шаруашылығын әртүрлі экономикалық аудандарға бөлу;
5) экономика салаларының өзара әрекеттестігінің түрі мен сипатын анықтауға негізделген ұлттық экономиканың инфрақұрылымы;
6) әртүрлі тауар топтарының арақатынастарының сипатын, олардың импорты мен экспортын талдауды көздейтін сыртқы сауда құрылымы.
Экономиканың даму перспективалары және оның дүниежүзілік еңбек бөлінісіндегі рөлі
Адамдар арасындағы экономикалық ынтымақтастықтың негізі мыңдаған жылдар бұрын қаланды. Өндірілетін немесе өндірілген өнімдердің артығы алдымен жеке отбасылар, көршілес тайпалар, содан кейін мемлекеттер арасында айырбастала бастады.
Сауда керуендері дала шөлдерін кесіп өтіп, сауда кемелері теңіздер мен мұхиттарды кешіп өтіп, бір-бірінен алшақ жатқан елдер арасында экономикалық байланыс орнатты. Бұл негізінен халықтарды жақындастырудың алғашқы әрекеттері болды. Адамдар арасындағы әлеуметтік-экономикалық қатынастардың дамуы, алдымен құлдық жүйеден феодалдық жүйеге көшу кезінде, содан кейін XVI-XIX ғасырлардағы басқарудың капиталистік формаларына бағынып, кейін заңға байланған халықаралық эконо-микалық қатынастарға ұласты. Қазіргі уақытта өнімдер ғана емес халықаралық еңбек бөлінісі де экономикаға әсер ететін дейгейге жетті.
Қазақстанның экспорттық әлеуетін және халықаралық еңбек бөлінісіндегі орнын қарастырайық. Қазақстан Республикасының халықаралық еңбек бөлінісі сала-сындағы рөлін арттыру үшін елдің ресурстық әлеуетін толық іске асыру, елдің индустриялық дамыған елдердің өнімдеріне тәуелділігін азайту сондай-ақ дайын өнімді өндіруді жүзеге асыратын салалардың рөлін арттыру қажет. Бұл ретте негізгі өндірістік қуаттардың айтарлықтай тозуы және технологиялық қайта жарақтандырудың өте ұзаққа созылуы салдарынан экономиканың индустрияландыру дәрежесі өте төмен болып қалып отыр. Ұлттық экономика әлі күнге дейін шикізатқа деген біржақты бағдарланудан арылмай, қуатты өңдеуші өнеркәсіптер мен дамыған инфрақұрылымды қалыптастыра алмады.
Жаңашылдықты қалыптастырудағы жетекші рөл ұлттық технопарктерге тиесілі.
Қазақстан Республикасында ірі ұлттық ғылыми-технологиялық парктерге: Алатау ақпараттық технологиялар паркі; Атырау қаласындағы Ұлттық өнеркәсіптік мұнай-химия технопаркі; Курчатов қаласындағы «Токамак» ядролық технологиялар технопаркі, Алматы, Астана және Приозерск ғарыштық технологиялар паркі. Ұлттық технопарктердің қызметі ашылатын жаңа өндірістерді құру, олардың дамуын, бағытын, бәсекеге қабілеттілігін анықтап зерттеп отыруға бағытталады.
Бұған елге жаңа серіктестер тарту, сондай-ақ экспорттық-импорттық саясатты жетілдіру және Қазақстанды жоғары технологиялық өнімдер нарығына тарту арқылы қол жеткізуге болады. Елеулі және толық пайдаланылмаған ресурстық әлеуеті бар Қазақстан үшін шетелдік капиталды тарту қалыптасқан теңгерімсіздіктерді жоюдың және технологиялық алшақтықты еңсерудің маңызды факторы болып табылады. Біз тұрақты инвесторларды іздеуіміз керек. Қазіргі уақытта Қазақстанда мұнайлы аймақтарды дамытуға арналған 30-ға жуық мұнай жобасы бар. Қазақстан тарихында жүзеге асырылған ең технологиялық күрделі жобалардың бірі болып табылатын Қашаған кен орнын игеру жобасы соңғы сатысында тұр және ол Қара теңіз портына баратын қолданыстағы мұнай құбырына қосылады.
Қазақстанның батыс облыстарынан Қытайға мұнай жеткізуді қамтамасыз ететін Атасу-Алашанькоу мұнай құбырын салу жобасы жүзеге асырылды. Мұнайды оңтүстікке Иранға тасымалдау жобасы қарасты-рылуда. Жұмыс істеп тұрған үш мұнай өңдеу зауытын, Қарағанды металлургиялық зауытын және біздің еліміздің экономикасының құрылымын ай-тарлықтай өзгерте алатын және қалыптасқан теңгерімсіздіктерді едәуір дәрежеде жоюға болатын басқа да ірі нысандарды қайта құру жоспарлануда. Қазақстан Азия мен Еуропа нарықтарын байланыстыруға және жүктерді жеткізудің көліктік және уақыттық шығындарын оңтайландыруға арналған жаңа көлік дәліздерін белсенді және табысты салуда.
«Жаңа Жібек жолы» жобасы аясында халықаралық деңгейдегі біртұтас хабтар кешенін – сауда-логистика, қаржы-бизнес, инновация-технология және туризмді құруға бағытталған. Қазақстандағы көліктік логистика экономиканы дамытудың басым бағыты және елді үдемелі индус-трияландыруды табысты жүзеге асыру шарттарының біріне айналды. Технологиялармен алма-су жөніндегі келіссөздер үшін Қазақстан мүмкіндігінше әрбір ел алатын барлық артықшылықтар мен кемшіліктерді ескеріп, елдегі технологиялардың сапасын білуі қажет. Американдық технологиялар табиғатта дәстүрлі еңбекті үнемдейтін болғандықтан, еуропалық технологиялар ресурстарды үнемдейді, жапондық технологиялар екі құрамдас бөлікті де сіңірді, ал жаңа индустриялық елдердің технологиялары еңбекті көп қажет етеді, капиталды аз қажет етеді және жетілдірілді.
Демек, технологиялық алмасудың мақсаты материалды, еңбек шығындарын үнемдеуге немесе әлеуметтік мәселелерді (жұмыспен қамту) немесе экологиялық мәселелерді шешуге назар аударуға болады. Сонымен қатар, техникалық-экономикалық сипаттамаларын есептеу кезінде өндіріске жергілікті шикізатты, отынды, энергияны, жұмыс күшін (соның ішінде білікті) күштерді және көлік құрамдас бөлігін тарту мүмкіндігі мен қажеттілігін бағалау және ескеру қажет.
Алдағы жылдарда Қазақстанның ғылымды қажетсінетін өнім-дерді, оның ішінде заманауи технологияларды экспорттау мен импорттауы шамалы болса да, республика тауар алмасудың бұл түрінің әлемдік әдет-ғұрыптары мен ережелерін жақсы білуі керек. Республика экономикасын нарықтық жолмен қайта құру кезеңінде ғылымды қажет ететін өнімдерді айырбастау мәселесін шешуде белгілі бір қиындықтарға тап болуы мүмкін.
Дегенмен, әлемдік нарыққа ғылымды көп қажет ететін өнімдер арқылы шығу келесі міндеттерді шешуді талап етеді:
1) бірінші кезекте әлемдік деңгейге сәйкес келетін немесе одан асатын жаңа технологиялардың тізілімін құрастыру қажет;
2) әлемдік нарыққа ұсынылуы мүмкін және әлемдік нарықта бәсекеге қабілетті жоғары технологиялық өнімдердің тізілімін жасайды;
3) елдегі жоғары технологиялардың әлемдік нарығын және технологиялық аспектілерін зерделеу, әлемдік нарық конъюнктурасын білу қажет;
4) меншікті технологияларды өткізу, өнімнің жоғары технологиялық бәсекеге қабілеттілігі.
Жоғары технологиялар мен жоғары технологиялық тауарларды әлемдік нарыққа енгізу шикізатты өткізуге қарағанда жоғары экономикалық нәтиже алуға мүмкіндік береді. Бір кездері әлемдік нарықта арзан тауарлар жапондық болса, қазір оңтүстік кореялық тауарлар болғанын есте ұстаған жөн. Республикалық нысандарда рентабельді өнімнің кез келген түрін шығаруды жөндеп, жеткілікті нәтиже алуға болады.
Екінші бағыт – ғылыми әзірле-мелер барынша тиімді жүзеге асырылатын жағдай жасау, зерттеушілерді біліктіліксіз жұмыстан (тұтынушыларды іздеу, келісім-шарттар жасау, жарнамамен айналысу) құтқару және кәсіби қызметке күшін үнемдеу. Дамушы елдер (соның ішінде Қазақстан Республикасы) халықаралық еңбек бөлінісінің жүйесінде маңызды орын алады.
Олардың орны мен рөлі олардың экономикалық дамуы мен өнеркәсіптік даму деңгейін анықтайды. Қазіргі уақытта олар негізінен өнеркәсібі дамыған елдер үшін шикізат жеткізушілер рөлін атқарады.
Ал тиімді сыртқы экономикалық саясат жүргізе отырып, Қазақстан сол арқылы халықаралық еңбек бөлінісі жүйесіндегі өз орнын жақсартады. Әлемдік бизнес тұрғысынан Қазақстанның біре-гей мүмкіндіктері бар, ал кейбір салаларда әлемдік нарыққа өнімнің жекелеген түрлерін өндіруде монополист болып табылады. Қазақстанның бір кем тұсы – әлемдік көлік желілерінен, ең алдымен теңіз жолдарынан тым алшақ орналасқан. Қазақстандағы импорт бойынша жағдай жақ-сы емес. Экспортталатын ұлттық ресурстардың орны-на республикалық нарық респуб-ликаның стратегиялық мүдделеріне емес, жаңа саудагерлердің ең үлкен пайдасына немесе, ең жақсы жағдайда, жекелеген ұжымдардың мүдделеріне жа-уап беретін тауарларға толып жатыр. Импорттық тауарлардың көпшілігі қажеттілер қатарына қосылмаған, сапасы төмен немесе республикалық өндіріс өнімдері үшін қажетсіз бәсекелестік болып табылады.
Импортты реттеу саласындағы құзыретті мемлекеттік саясаттың болмауы тікелей ағымдағы валюталық шығындарды ғана емес, сонымен бірге болмауы мүмкін мәселелерді шешу үшін
ұлттық ресурстардың ұзақ мерзімді қосымша шығындарына әкеледі. Мысалы, республикаға компьютерлік және ұйымдастырушылық технологияларды, әртүрлі және жиі үйлесімсіз типтегі және маркалы байланыс құралдарының импорты информатика мен комму-никацияның біртұтас жүйесін құруды аса қиындатады. Қазақстан-ды барлық дерлік маркалы көліктермен толтыру осы алуан түрлі экономиканы күтіп ұстауға және жөндеуге инфрақұрылым құруға арналған орасан зор қаражаттың шашылуына әкеледі.
Сыртқы экономикалық қызмет екі негізгі міндетті шешуге бағытталуы тиіс:
1) республикадағы экономи-калық жағдайды тұрақтандыру процесіне ықпал ету;
2) шетел инвестицияларын, озық технологияларды, дүниежүзілік экономикалық тәжірибені кеңі-нен тарту негізінде ұлттық экономиканы сапалы түрлендіруді жеделдету. Сыртқы экономикалық байланыстардың негізгі проблемасы валюта түсімінің көзі ретінде экспорттың ұлғаюы болып табылады.
Валюталық түсімдерді ұтымды пайдалану басты мәселе болып табылады:
1) республикада аналогы жоқ
және өндірілмейтін тұтыну тауарларын сатып алуға;
2) жаңа технологияны алу үшін, республикада жаңа тауар өндіру үшін. Алдағы уақытта күрделі салымдарсыз экспорттық ресурстарды табу қажет, бұл үшін әлемдік нарықта ең үлкен пайда әкелетін және болуы мүмкін нәрсені дәл сату үшін республиканың ұлттық байлығын тұтастай және аумақтық тұрғыдан бағалау қажет.
Осылайша, біз шикізат пен материалдарды экспорттаушы ел-дер санатынан өнеркәсібі жо-ғары дамыған елдерге көшіп, Қазақстанның халықаралық еңбек бөлінісі жүйесіндегі орны мен рөлін жақсартамыз. Ғылым қажет ететін өнімдерді дайындауға бағытталады.
Сыртқы экономикалық қызмет саласындағы жоспар орындалса, онда ол халықаралық бөлімшеде өз орнын таба алады. Бұл еліміздің экономикалық әлеуетін тиімді пайдалануға мүмкіндік береді.
Экономикалық өсу – қазіргі заманда барлық мемлекеттердің алдында тұрған негізгі міндет-тердің бірі. Экономиканың динамикасы, тұрақтылығы, халықтың өмір сүру деңгейін, ресурстарды сақтауды реттеуге мүмкіндік береді. Яғни, экономикалық өсу кез келген экономикалық жүйелердегі қоғамдық өндірістің ең маңызды сипаттамасы.
Ел іргесі бүтін болып, экономикамыз дамуға бағытталып, тұрақтылық орнаса, ел азаматтарының да әл-ауқаты көтерілетіні түсінікті жайт. Нақтылай түссек, халықтың әл-ауқаты өндірістің даму деңгейіне және экономикалық қатынастардың сипатына тікелей байланысты.
Сондай-ақ мемлекет тарапынан жүргізілетін әлеуметтік-экономикалық саясаттың тиімділігімен байланысты. Қазір ҚР Үкіметі Ұлттық экономика министрлігі арнайы дайындаған халықтың кірісін арттыру бағдарламасы бойынша жұмыстар атқарылып, оң бастамалар өз нәтижесін беріп те жатыр.