Жайлы тұрғын үй – өңірлерді дамытудың тиімді жолы

Жанна Иманқұл,
«Жалын» журналының қызметкері, «Ақпарат саласының үздігі» иегері

Еліміздің қай өңірінде болмасын өзекті болып отырған мәселе – баспана. Тұрғын үймен қамтамасыз ету деңгейі БҰҰ стандарттарында 1 адамға – 30 шаршы метр деп көрсетілген. Қазіргі уақытта тұрғын үйге мұқтаждар саны 2,5 миллион адамды немесе халықтың 14 пайызын құрады. БҰҰ стандарттарына кем дегенде 2030 жылдың соңына дейін жетуге болады. Бірақ мамандар алдағы 10 жылда урбанизация мен халық санының өсуін есепке алғанда, баспанаға мұқтаждар саны 2,5 миллионнан 6,6 миллион адамға өсуі мүмкін деп болжам жасауда.
Ел аумағында соңғы уақытта жыл сайын 15,4 млн шаршы метр тұрғын үй салынады. Оның 9,4 миллионы мемлекеттік және коммерциялық тұрғын үй, тағы 6 миллионы жеке тұрғын үй құрылысы. Құрылыс нарығы осы қарқынмен тоқтаусыз жалғасатын болса, 2043 жылға қарай БҰҰ стандартына сай жоспарланған мақсаттарға қол жеткізуге болады. Міне, осы статистикалар тұрғын үймен қамтамасыз ету мәселесінің қаншалықты күрделі екенін аңғартып тұр.
Сонымен қатар еліміздегі ескір-ген апаттық жағдайдағы үйлерде тұрып жатқан тұрғындарды да осы статистикаға кіргізуге болады. Республикамыздағы барлық тұрғын үйлердің 30%-дан астамы 1970 жылға дейін салынған. Тұрғын үй қорын жаңарту – халықтың өмір сүру деңгейін арттырудың, қауіпсіз өмір сүрудің маңызды міндеттерінің бірі. Елімізде тұрғын үй қорының тозығы жеткен мәселелері шешімін таппай, күн тәртібінен түспей тұр.
Өткен жылдың соңындағы деректер бойынша 2 мыңға жуық апатты тұрғын үйлерде 29 мыңнан астам адам тұрған. Бұл статистикаға Алматы қаласы, Маңғыстау және Жамбыл облыстары бойынша үйлерді қауіпті деп тану бойынша сараптама жасалмағандықтан, мәліметтері қосылмаған. Яғни, осы үш аймақтың деректері қосылса, апатты үйлер саны одан да көп болары анық.
Қазіргі уақытта Қазақстанның көптеген өңірлерінде тұрғын үй-коммуналдық инфрақұрылымды дамытудың 2026 жылға дейінгі тұжырымдамасына сәйкес тұрғын үйлерді жаңғырту бағдарламалары жүзеге асырылуда. Мысал ретінде Алматы қаласының 2021-2025 жылдарға арналған тұрғын үй құрылысын жаңарту бағдарламасын келтіруге болады.
Бағдарламаға сәйкес, қалада 1930-1975 жылдары салынған 1,4 мыңнан астам пайдалану мерзімі өткен екі қабатты үйлер бар. Мұндай үйлерде 60 мыңнан астам азамат тұрады. Бұл үйлердің жартысынан көбі Түрксіб, Бостандық, Жетісу аудандарында орналасқан.
Тозығы жеткен тұрғын үй мәселесін шешу арқылы тұрғындар тұрмыстық жағдайын жақ-
сарта алады. Бұзылған үйлердің тұрғындарына бұрынғы баспанасымен ауданы мен бөлме саны
бойынша тең келетін жаңа тең тұрғын үй беріледі. Ескі және тозығы жеткен үйлер, ең алдымен, адам өміріне қауіп төндіретіндіктен, оларды жаңарту – шұғыл қажеттілік. Мұндай үйлерде неше мыңдаған адам тұратынын ескерсек, кешіктіруге уақыт жоқ.
Тұрғын үй мәселесі – еңбекке қабілетті республика азаматтарының лайықты заманауи үй
сатып алу үшін мүмкіндігі бол-мауынан туындайды. Барлық ел азаматтарын лайықты баспанамен қамтамасыз етуге болады, бізде бұл үшін қажеттінің бәрі бар.
Тұрғын үй мәселесі тек әлеуметтік мәселе емес, ол жаңа қоғам құрудың іргетасы, ол жаңа формация тұлғасын қалыптастырудың қажет-ті шарты. Азаматтардың жайлы баспанамен қамтамасыз етілуіне ұлт денсаулығы, демографиялық ахуал, отбасының беріктігі, салауатты өмір барлығы әсерін тигізеді. Тұрғын үй сапасы халықтың өмір сүру деңгейі мен мемлекеттік басқару деңгейінің ең маңызды көрсеткіштері болып табылады.
Өткен ғасырдың аяғында біз әлеуметтік-экономикалық формацияны түбегейлі өзгертіп, жаңа қоғамды дамытып, жаңа қарым-қатынастар құра бастадық. Жаңа саясат жарияланды және қолдау тапты, бірақ одан әрі не істеу керек?
Тұрғын үй – бұл өте маңызды нәрсе, ол адам өмірінің негізгі құрылымдарына әсер етеді және көптеген жағымсыз жайттардан сақтайды. Егер шағын қалалардан, ауылдардан және облыстардан тұрғындардың кетуі тоқтатылмаса, шағын қалалар, аудандар, ауылдар, шаруа қожалықтары ыдырап, ел өңірлеріндегі мүмкіндіктер мен әлеуметтік-экономикалық, саяси құрылымдарға да кері әсері тиеді.
Көп қабатты тұрғын үйлерді салу кезінде көптеген факторларды ескеру қажет: климат, халықтың менталитеті, тарихи және ұлттық ерекшеліктері және т.б. Өйткені ұлан-ғайыр жеріміздің климаттық ерекшеліктері әр өңірде өзгеше, бұдан да тұрғын үй салу мәселесінің күрделілігін көре аламыз.
Сонымен қатар адамдар өмірін еңбекпен үйлестіре алатын тұрғын үйлердің алуан түрі болуы керек (төменгі қабаты дүкен, дәріхана, шеберхана, жоғарғы қабаты тұрғын үй), онда бұл шағын бизнестің пайда болуына негіз болады. Ал тұрғын үйлерді осы қарапайым талаптарға сай негізделсе, шағын кәсіпкерлікті дамыту бағдарламасы да айтарлықтай жүзеге асады.
Тұрғын үй салумен қатар дұрыс қаржылық схемалар арқылы ең алдымен инфрақұрылым жасалса, халық үшін көп мәселе шешіледі. Тұрғын үйді ұйымдастыру – жоғары интеллектуалды және жоғары кәсі-билікті талап етеді. Жайлы тұрғын үйлер үйлер салынған, жолдармен, коммуникациялармен және барлық қажетті инфрақұрылыммен қамтамасыз етілген осындай аумақтардың типтік және жүйелі жобасы қажет. Көп балалы отбасыларға, мүгедектерге және зейнеткерлерге арналған әлеуметтік-бағдарланған үйлер қажет.
Еліміздің әрбір азаматы үшін ең маңызды нәрсе әрине, тұрғын үйдің бағасы. Сатып алушылар ар-занырақ, бірақ сапалы баспана алғысы келеді. Сондықтан жобаның сәтті жүзеге асуы үшін өңірлердің болашақ тұрғындарының саны, демографиялық ахуал мен инфрақұрылымдық нысандарды салу мен пайдалану шығындары арасындағы теңгерімді сақтау қажет.
Құрылыс салушылар жиі назар аударатын фактор – жердің күйі және оның нысаналы мақсаты. Инженерлік желілердің болуы (электр, газ, сумен жабдықтау, канализация, жолдар және т.б.) жайлы өмір сүрудің маңызды құ-рамдас бөлігі болып табылады.
Осы қажеттіліктерді инженерлік желілерге қосу мүмкін болмаған немесе негізгі магистральдардың қашықтығына байланысты қосылу құны өте жоғары болатын жағдайлар бар. Бұл мәселе өңірлер маңындағы көптеген ауылдарға қатысты. Кейбір жағдайларда инфрақұрылымдық шығындар жоба құнының шамамен 20%-ын құрауы мүмкін. Дегенмен, инженерлік желілердің іске қосылуы мен
жолдардың салынуы инвесторларды тартады, бағаның өсуі мен тұрақты сұранысты қамтамасыз етеді.
Құрылысты индустрияландыру – құрылыс процестерін механи-каландыру және автоматтандыру құралдарын пайдалана отырып, жоғары зауыттық дайындықтағы ғимараттардың ірі габаритті элементтерін әзірлеу және пайда-лануды жетілдіру процесі.
Процесті индустрияландыруға көшірмесе, дәстүрлі құрылыс күтілетін нәтиже бермейді. Құрастырмалы, аз қабатты, көп қабатты күрделі ғимараттарды аяқтауға арналған көлемді модульдер шығаратын шағын кәсіпорындар бір уақытта бірнеше мәселені шеше алады. Оның негізінде тұрғын үй құрылысына қажетті материалдар мен бұйымдарға деген қажеттілікті толтырып қана қой-май, сонымен қатар құрылыстың толық кешенін салуды қамтамасыз етуге нақты мүмкіндік туады. Қазіргі кезеңде дамыған елдерде тек индустрияландыру процесі және негізгі құрылыс жұмыстарын зауыттық алаңға көшіру ғана тұрғын үй сапасын, оның энергиялық тиімділігін, экологиялық тазалы-ғын, өмір сүруді қамтамасыз етудің заманауи жүйелерімен жабдықталуын және өмірді жайлы ету мүмкіндігін қамтамасыз ететінін толық мойындап, сол бағытта жұмыс істеуде.
Өйткені, индустрияландыру құрылыстағы еңбек өнімділігін күрт арттыруға, ауа райы жағдайларына байланысты тоқтап қалуды жоюға, маусымдық проблемаларды жою-ға және тұрғын үй құрылысы процесінің өзінің тиімділігін арт-тыруға мүмкіндік береді. Бұл өңірлерде, ауылдық жерлерде және шағын қалаларда тұрғын үйлер құрылысының көлемін күрт арттыруға мүмкіндік береді.
Индустрияландырудың мақсаты – еңбек өнімділігін арттыру, қол еңбегін механикаландырылған про-цеспен алмастыру, объектілерді салу және іске қосу қарқынын жеделдету, олардың өзіндік құ-нын төмендету және сапалық сипаттамаларын жақсарту. Көп қабатты және аз қабатты құрылыстағы жағдай қазірдің өзінде түбегейлі өзгерістерді қажет етеді, ал өңірлер мен ауылдық жерлерде пайдалануға берілетін тұрғын үй көлемін ұлғайту міндетін жаңа буын индустриясын құрмайынша шешу мүмкін емес.
Заманауи тұрғын үйлердің сапалық сипаттамаларына қойылатын талаптардың артуы, энергия ресурстарының құнының жаһандық өзгеруі, экологиялық стандарттарға қойылатын талаптардың артуы, осының барлығы бірге қолданыстағы құрылыс нормалары мен ережелерін қайта қарауды талап етеді.
Құрылысқа жеткілікті көңіл бөлмегендіктен, заманауи технологиялар мен әдістер бұл салаға ұзақ уақыт әсер етпегенін, жарияланған еркіндік пен мемлекеттік бақылаудың болмауы анархия мен тұр-ғын үй сапасының төмендеуіне әкелгенін мойындайтын уақыт келді.
Өңірлердегі, аудандардағы аз қабатты құрылыстың қолданыс-тағы өндірістік қуаттары ескірген, әлеуетін жоғалтқан және алға қойылған міндеттерді жүзеге асырудың шешуші факторы болып табылмайды.
Баспасөз беттерінде салынған тұрғын үйлердің сапасыздығы, мұндай үйлерді пайдалануға беру-дің алғашқы кезеңінде туындайтын мәселелер туралы жағымсыз материалдар да жарияланып жатады. Заманауи тұрғын үйлердің жылу энергетикасы, қарқынды өсіп келе жатқан энергия тарифтері аясында ерекше назар аударуды қажет етеді. Қалай да заманауи тұрғын үй типологиясы, материалдарды пайдалану бойынша ұсыныстар, сертификаттау процедуралары мен сапа параметрлері қажет.
Бірінші кезеңде елді мекендерді дайындауға, сумен жабдықтауға және коммуникациялармен қамта-
масыз етуге инвестиция қажет, мұның барлығын бизнес көтере алмайды және бюджеттік қаражаттың болуын қамтамасыз ету қажет. Бұл Мемлекеттік-жекешелік әріптестік құрылымдарын ұйымдастыру үшін қолайлы жағдай. Бүгінгі күні тұрғын үй мәселесі, оның маңыздылығы мен еліміздегі заманауи қоғамның қалыптасуына әсері белгілі және оны шешуді талап етеді.
Сонымен қатар өңір тұрғын-дарының төлем қабілеттілігі мәселесін шешу қажет, өйткені көп жағдайда өңірлерде жалақы мөлшері төмен және тұрақсыз табыс саласымен күнелту қалыптасқан. Өңір тұрғыдарының тұрғын үй-лерге қолы жетуі үшін неғұрлым тиімді қаржылық шараларды қолдану қажет.
Өңірлердегі тұрғын үйлер жеке құрылыс компанияларының демеушілігімен салынса және оларға мемлекет тарапынан тұрғын үй аумақтарын дамытуға қолдау жа-салса ғана болашағы жарқын болмақ.
Өңірлерде тұрғын үйлермен қатар емхана, мектеп, балабақша және балаларды дамыту орталығы, дүкендер, банк және пошта бөлімшесі, демалыс орындары, шаштараз, сұлулық салоны, спорт нысаны, учаскелік полиция бөлімі, өрт сөндіру бөімшесі, автобус аялдамалары болуы керек.
Өрт қауіпсіздігі стандарттарына сәйкес кез келген салынып жатқан тұрғын үйдің әрбір кіреберісіне өрт сөндіргіш машина жақын келе алатындай мүмкіндік болуы басты шарт. Тұрғын үй алаңдарының жол қабаттары үлкен салмақты жүк көлігіне шыдай алуы керек.
Осындай жағдай санитарлық-эпидемиологиялық нормаларға қатысты да туындайды. Қабылданған санитарлық-эпидемиологиялық нормаларға сәйкес, уақытша қалдықтарды сақтауға арналған орындар немесе қарапайым, қоқыс үйінділері, тұрғын үйлерден 20-50 м қашықтықта болуы маңызды. Мұның бәрі қала жағдайында-ғыдай қауіпсіздікті, қажеттілікті қамтамасыз ете отырып, шын мәніндегі «Жайлы тұрғын үйге» айналады.
Қазіргі уақытта елімізде жүріп жатқан ауылдық жерлерге, қала маңындағы аудандарға, сондай-ақ инженерлік жабдықтың автономды жүйесі бар шағын қалаларға арналған үйлер салу тәжірибесін кеңейту өте орынды. Бұл жағдайда тұрғын үйдің жайлы өмір сүру жағдайларын, жақсартудың жоғары деңгейін және тұрғын үйдің жылу тиімділігін қамтамасыз ететін жылу станцияларын да толық тексеріп іске қосы керек. Былтырғы жылғы Екібастұз оқиғасы жаңа салынып жатқан құрылыс нысандарына нақты сабақ болары сөзсіз.
Инженерлік инфрақұрылымды реформалаудың негізгі тенденциялары: өңірлерді газдандыру; қуаттылығы аз жылу көздерінің техникалық деңгейін арттыру; энергия үнемдейтін және электр жабдықтарының жаңа түрлерін әзірлеу және енгізу; халықты сапалы сумен қамтамасыз ету мәселелерін шешу; ағынды суларды тазарту мәселелерін шешу және басқа да салалар тұрғын үй қолданысқа берілмей тұрып шешімін тапқаны дұрыс.
Инженерлік инфрақұрылымды кезең-кезеңмен дамыту тұрғын үй реформасы кезінде келесі негізгі міндеттерді шешуге мүмкіндік береді: елдің барлық тұрғын үй қорын инженерлік инфрақұрылыммен қамтамасыз ету; тұрғын үй қорын дамытудағы теңгерімсіздіктерді жою және оны инженерлік жабдықтармен жабдықтау; суды, жылуды және электр энергиясын үнемдеуді қамтамасыз ету; инженерлік жабдықтың техникалық деңгейін арттыру; инженерлік желілерді жақсарту және олардың салыстырмалы ұзындығын қысқарту, сондай-ақ тұрғын үй ғимарат-тарының жайлылығын арттыру. Бұрынғыдай ашық алаңға үй салып кете беру мәселесі қазір ақырындап түзеліп келе жатқаны көңіл қуантады. Бұл жерде мемлекеттік құзыры органдардың тікеле ара-ласуын, министрліктен бастап құрылыс компаниялары өкілдеріне дейін жағдайды толық түсініп, алғышарттар жасап жатқанын айту керек.
Республика азаматтарының әлеуметтік жағынан аз қамтамасыз етілген санаттарын: жас отбасылар, оқу орындарының мұғалімдері мен қызметкерлері, дәрігерлер мен медицина қызметкерлері, қарапайым мемлекеттік қызметкерлер, жұмысшылар мен шаруалардың көпшілігі, зейнеткерлер мен мүгедектерді лайықты тұрғын үймен қамтамасыз ету мәселесін шешу – мемлекеттік тұрғын үй стратегиясының басым бағыты.
Бұған сондай-ақ көп балалы отбасылар, тозығы жеткен ғимарат-тардан көшіп келгендер, болашағы жоқ елді мекендерден көшіп келгендер, қарулы күштер мен құқық қорғау органдарының қызметкерлері мен сарбаздары, ба-лалар үйінің түлектері, көші-қон (соның ішінде шетелден) қоныс аудару және т.б. Ал мұның бәрі есептелетін болса, тұрғын үйге мұқтаж сандардың саны еселеп өседі.
Сонымен қатар, тұрғын үйдің тапшылығына және соның салдарынан бағаның бақылаусыз өсуіне негізделген еркін нарықтың қолданыстағы жүйесіне мемлекеттік баға бақылауы билік жүргізе алмайды.
Біздің елімізде әлеуметтік тұрғын үй құрылысының нақты мемлекеттік стратегиясы әзірленіп, толық іске аспайынша әзірленбейінше, егжей-тегжейлі арнайы стандарттар мен ережелер қабылданып та жатыр, бұл салада қарқынды ілге-рілеушіліктер де, жетілдіретін тұстары да бар. Сондықтан да, Жолдаулардағы, мемлекеттік бағдарламалардағы өзекті тақырып болып тұрғын үймен қамтамасыз ету мәселесі көтеріліп келе жатқаны баршамызға аян. Бұл саланы дамытуға үкімет үлкен көңіл болып отырғанда, құрылыс компаниялары салу мен сатудың халыққа ыңғайлы үлгілерін жетілдіре алса, әрине оң нәтиже күтілері анық. Мемлекеттік деңгейде шешімдер қабылдау және өңірлердегі тұрғын үй мәселесін бірлесіп шешу жергілікті эконо-миканы ынталандырады және даму үшін қажетті әлеуетті жасайды.
Америка Құрама Штаттарындағы тәжірибе жаппай тұрғын үй құрылысын мемлекеттік органдар мем-лекет капиталын белсенді тарту арқылы және жеңілдетілген салық жағдайында аз қабатты жеке тұрғын үйлер салды. Бұл құрылымдардың әр штатта өз өкілдіктері болды және муниципалитеттермен және жеке құрылыс салушылармен тұрақты байланыста болды. Сонымен қатар, дайын үйлерді сатудың түрлі схемалары әзірленіп, тәжірибеде сәтті жүзеге асырылды. Ұзақ мерзімді жалға берілетін тұрғын үй үшін төленген сомалар үйді кейіннен сатып алған кезде оның құнына қосылады. Басқаша айтқанда, бұл мемлекеттік жылжымайтын мүлік агенттіктері кең ауқымды қаржылық, құқықтық және әлеуметтік мәселелермен айналысты. Мұндай саясаттың нәтижелері таң қалдырады: 2000 жылдары АҚШ халқының жартысы қала маңындағы өңірлерде өмір сүрді. Тұрғын үймен қамтамасыз ете отырып, өңірлерді дамытудағы барлық дерлік мәселелерді осылай шешуге болатынына осылай дәлел бола алды.
Жеке тұрғын үй құрылысы үшін «Жайлы тұрғын үй» бағдарламасы бойынша 237 мың жер учаскесі бөлініп отыр. Жеке тұрғын үй салуды жоспарлауда отбасының қазіргі уақыттағы қажеттіліктерін, өмір салтын және дәстүрлерін ғана емес, сонымен бірге болашақта осы отбасында болатын өзгерістерді де есепке алу қажет. Жерді игеріп, құжаттарын рәсімдеп, электр, су, газ, жол т.б. қамтамасыз ететін мекемелермен қарым-қатынас жа-сай отырып, өзі таңдаған жобамен үйін салып, қажетіліктермен өз үйін толық ретке келтірген адам, өз өңірінің дамуына үлес қосқан адам.
Өзі таңдап, салып, жөндеп отырған тұрғын үйге иелік ететін азамат қандай мекемемен нендей келісімшарт жасау керектігін бі-леді, айналасындағыларға жол көрсетіп, үйретеді. Сөйте келе, біліктілігі қалыптасқан, сауатты өркениетті адамға айналады. Оның өз өңіріне, айналасындағы адамдарға деген, өз қолымен салған баспанаға деген көзқарасы дами келе отансүйгіштікке жетелейді.
Демек, тұрғын үй-коммуналдық шаруашылығын реформалау іс жүзінде тұрғын үйді де, оның иесін де реформалау болып табылады.
Енді мемлекеттік қолдау арқылы баспана алу кезегіне тоқталсақ. Бүгінде мемлекеттен баспана алу
кезегінде 650 мыңға жуық адам тұр. Осы кезекке тұрған азаматтарды қайта тексеру кезінде 200 мыңға жуық адам кезектен алынуы мүмкін екендігін Индустрия және көлік министрлігі мамандары хабарлады. Өйткені ол азаматтар баспаналары бола тұра кезекке тұрған. Заң бойынша бір баспанасы бар азамат мемлекеттік қолдау арқылы тұрғын үй кезегіне тұра алмайды. Яғни, тағы да 200 мыңға жуық орын босап, тіркеуге қабылдау жүргізілуде.
Бұндай қайтара тексерулер Заң негізінде баспанаға шын мұқтаж басқа азаматтардың тезірек пәтер алуына мүмкіндік туғызады.
Бастапқы жарнаны төлеу арқылы баспанаға ие болғысы келетін азаматтарға арналған жобалардың бір-екеуіне тоқтала өтсек. «Жасыл ипотека» пилоттық жобасы қазірдің өзінде Қазақстанның алты облысында жүзеге асырылуда. Астанада жыл басынан бері осындай 100-ден астам несие берілген. «Отбасы Банк» «Жасыл ипотека» аясында 1400-ге жуық пәтер ұсынып отыр. Жобаны жүзеге асыру үшін бірінші кезеңде «Отбасы Банк» өз қаражатынан 10 миллиард теңге бөлді: сұранысқа байланысты бұл қаржы алты облысқа бөлінді.
Елімізде экологиялық таза құры-лыс материалдарынан салынған, энергия үнемдегіш «жасыл» үй-лерге сұраныс арта бастаған. «Жасыл ипотека» іске қосылғаннан бері «Отбасы Банкімен» ынты-мақтасып жұмыс істегісі келетін құрылыс компанияларының саны да айтарлықтай өсе бастаған.
Мысалы, елордамызда салынып жатқан алты тұрғын үй кешенінен осындай 1000-ға жуық баспана сатылымға шығарылған. Алматыда екі тұрғын үй кешені, Шығыс Қазақстан облысы, Ақтөбе және Шымкент қалаларынан бір тұрғын үй кешендері бұл қатарды толықтырып отыр. LEED, BREEAM немесе Kazakhstan-OMIR халықаралық сертификаттаудан өткен ғимараттар «жасыл» санаттағы үйлер болып саналады.
Сондай-ақ аса қарқынды жүріп жатқан «Өз үйім» ипотекалық бағдарламасы туралы айта кетуді жөн көрдік. Бағдарламаның бірінші жылында 70 адамға ғана несие берілсе, қазір жылына орта есеппен 4 мың несие берілуде. Өйткені, бұл бағдарламаның артықшылығы, нарықтық бағадан төмен бағамен тұрғын үй сатып алуға көмектеседі. «Өз үйім» бойынша ең көп несие Алматы, Астана, Шымкент, Қос-танай және Шығыс Қазақстан облыстарында берілген. «Жасыл ипотека» жобасына және «Өз үйім» бағдарламасына қатысу үшін баспананың болуы және тіркеуде болу маңызды емес. Еліміздің кез келген аймағының тұрғындары елордадан баспана сатып ала алады.
Өңірлер мен ауылдық жерлердегі тұрғын үй құрылысының өзіндік ерекшеліктері бар, бірақ кез келген жерде және әркім заманауи, әдемі, берік, энергияны үнемдейтін, экологиялық таза үйлерде қолжетімді бағада тұрғысы келеді. Осы орайда «Қуатты өңірлер – ел дамуының драйвері» ұлттық жобасы аясында «Жайлы тұрғын үй» жобасы жүзеге асырылып жатыр. Өткен жылдарда елімізде жүргізілген «Нұрлы жер» бағдарламасыының орнына іске қосылған «Жайлы тұрғын үй» жаңа тұрғын үй бағдарламасы бес жылға, яғни 2021-2025 жылдарға есептелген.

Іске асыру құны 1,9 трлн теңгені құрайтын жоба бойынша 103 млн. шаршы метр құрылыс салу жоспарлануда.
«Жайлы тұрғын үй» келесі бағыттарды қамтиды:
1. Табысы бір отбасы мүшесіне шаққандағы ең төменгі күнкөріс деңгейінен төмен әкімдікте кезекте тұрғандарға жалдау ақысын өтеудің жаңа тетігі жасалған. Бес жыл ішінде 185 мың адам қамтылады.
2. Ұлттық қолдау институты мәртебесіне ие «Отбасы Банкі» арқылы 2 және 5 пайыздық жеңіл-дікпен несиелендіру.
Бұл күнкөріс деңгейінен жоғары табысы бар кезекте тұрған 63 мың адамды қамтуға мүмкіндік береді. Іске асыруға 400 млрд. теңге бөлінеді. Бес жыл ішінде кезекте тұрған 404 мың адам қамтылады.
3. Әлеуметтік несиелік тұрғын үй бойынша 86 мыңнан астам пәтер салынады.
4. Жеке тұрғын үй құрылысы үшін 237 мың жер учаскесіне инженерлік желілерді қосу. Бұл
ауылдарда 110 мың, аудан орталықтары мен шағын қалаларда 125 мың жер учаскесі.
5. Жұмыс берушілердің 5 жылдық еңбек қатынастарында тұрған қызметкерлері үшін тұрғын үй құрылысын ұйымдастырушы шы-ғындарын субсидиялау тетігі. Жұмыс берушілер шығындары 50%-ға дейін өтеледі.
6. Елордада жұмыс істейтін жастарға арналған жалға берілетін тұрғын үй. Өңірлерде де осындай бағдарлама әзірленуде.

7. «Ескі кварталдарды» жөндеу және проблемалы тұрғын үй құрылысы жобаларын аяқтау. Өңірлерде тұрғын үй қорын ұлғайту бойынша іске асыру.
Сонымен қатар, ел аумағында жеңілдетілген ипотекалық бағдарламалардың кешенді шарттары әзірленуде. Ол үшін тұрғын үй тұжырымдамасы қабылданғаннан кейін арнайы ережелер әзірленетін болады.
Қазақстан дамуының тұрақтылығын арттыруға бағытталған бірқатар бастамалар қазірдің өзінде республикалық деңгейде қолға алынғанымен, қабылданған сая-сат үлкен айырмашылықтар мен әртүрлі даму жолдарын ескере отырып, өңірлік деңгейде одан әрі бейімделуді қажет етеді.
Тұрғындарды тұрғын үймен қамтамасыз ету мақсатында тұрғын үй құрылысына жеке инвестицияларды тарту осы арқылы мемлекеттік-жекеменшік әріптес-тікті нығайту жоғары нәтиже беретініне анық көз жетті. Бұл сөзімізге жоғарыда келтірген тұр-ғын үй салу статистикасын дәлел бола алады. Халықты тұрғын үймен қамтамасыз ету басымдыққа және жалпыұлттық міндетке айналып келе жатыр.
Мемлекеттің қолдауымен зор қарқынмен салынып жатқан тұрғын үйлер межелі уақытта тұрғындар иелігіне өтіп, баспана мәселесі шешімін тапса, тұрақты дамудың тағы бір межесін еңсергеніміз болмақ.