Мүмкіндігі шектеулі жандардың құқын қорғау – ортақ міндет

Вениамин Алаев,
Алматы қаласы бойынша
мүгедектер істерінің кеңесшісі, заңгер

Қазақстан Республикасының заңнамасы бойынша мүгедек жандарға түрлі әлеуметтік қорғаулар мен жеңілдіктер қарастырылған. Мүгедектік деген – бұл ағза функ-цияларының бұзылуынан туындаған денсаулықтың тұрақты өзгерісі (жарақат, жаралар, контузия), жарақат салдарынан алған ауру мәселелері, әлеуметтік қорғау қажеттілігіне және өмір сүру шектеуіне әкеледі.
Мүгедектік – бұл физикалық немесе психикалық жағдайлардың әсерінен адамның күнделікті қалыпты функцияларын жүзеге асыру қабілетінен айрылуы. Мүгедектік физикалық болуы мүмкін (мысалы паралич, аяқ-қолының жоқ болуы, саңыраулық), психикалық (мысалы депрессия немесе жарақаттан кейінгі стресс) және зияткерлік (мысалы, сауат алуға мүмкіндігі шектеулі) болуы мүмкін. Кейбір адамдар мүгедектігімен туылады, қалғандары апат немесе аурудың салдарынан мүгедек болып шығады.
Мүгедектіктің әр түрлі дәрежелері бар: ортадан – ауырға дейін, уақытшадан – тұрақтыға дейін.
Мүгедектердің жағдайын егер олар білім беру және жұмыспен қамту тұрғысынан қолдайтын қауымның ортасында өмір сүрсе, әлдеқайда жақсартуға болады.
Кейбір статистикалық мәліметтер:
• Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының (ДДҰ) мәліметтері бойынша, бүкіл әлемде мүмкіндігі шектеулі 750 миллион адам бар;
• Мүгедектердің 80-%-ы даму-
шы елдерде тұрады;
• Кедей елдердің 10%-ы мүгедек;
• Әлемдегі әрбір оныншы ба-ла мүгедектікпен өмір сүреді;
• Кедей елдерде мүгедектігі бар балалардың 2-3%-ы ғана мек-
тепке барады. Бұл деректер көбінесе, төмендетілген, көптеген жағдайларда мүгедек иеліктен, оқшаулау және бас тартуда өмір сүреді, сондықтан олар жиі халықтық санақ қатарына алынбайды. Отбасылар мүгедек балаларын жасырып, отбасылық немесе қоғамдық өмірге қатысуға мүмкіндік бермейді.

Әлемдік қоғамдастық мүгедектер
үшін не істеп жатыр?

Дамушы елдердегі мүгедектікке көзқарас. Мүгедектік – бұл мәселе денсаулыққа ғана қатысты емес. Мүгедек кім дегеннің жауабы мәдениет түсінігімен анықталады. Мысалы, саңырау бала ернімен оқи алады және қимыл тілін білетін адамдармен өмір сүрсе, ол мүгедек болып саналмайды және қоғамның өміріне қатысатын адам ретінде қабылданады. Мүгедектерді қоғам өміріне қосу басқа адамдар тарапынан қолдау табуы керек. Мүгедектер қоғамның өнімді мүшелері бола алатындай көмекке мұқтаж, себебі бұндай жағдайдың орнауы, бүкіл қоғамның әл-ауқатын және өркендеуін жақсартады. Кейбір кездерде бұл мәселе оп-оңай шешіледі: оқитын көзілдірікпен қамтамасыз ету, қажет жандарға мүгедектер арбасын беру немесе ғимараттар салу кезінде мүгедектер арбасына арналған пандустармен қамтамасыз ету.
Мүгедектіктің алдын алу бағы-тында не істеу керек? Мүгедектерге көмек көрсетуден басқа, мүгедектікті болдырмау бағытында ЮНИСЕФ, ДДҰ және Дүниежүзілік банк сияқты халықаралық ұйымдар қызмет көрсетеді, атап айтқанда:
— кедей елдерде денсаулық сақтауды жүкті әйелдер мен балалардың тиісті медициналық көмекке ие болуы арқылы жақсартады;
— мүгедек балалардың мектепке баруына және өмір сүруге үйренуіне жағдай жасайды. Дүниежүзілік банк мүгедектердің мәселелерін шешумен айналысатын көмек алушы – донор-елдерді, даму агенттіктерін, үкіметтік емес ұйымдарды және үкіметтердің жұмысын үйлестіретін Бүкіләлемдік серіктестікті құруға көмектесті.

Қазақстан Республикасында мүгедектік қалай тағайындалады?

Қазақстан Республикасында «мүгедектік» арнайы уәкілетті органмен белгіленеді:
1-қадам – Маманға немесе (егер бұл диспансерлік науқас созылмалы ауруымен ауыратын болса) учаскелік дәрігерге қаралу, жергілікті ауруханаға жатқызу.
2-қадам – Аурухана дәрігерлері медициналық көшірмесінде науқасқа ұсыныстар жазады.
3-қадам – Науқас медициналық көшірмесімен өзінің жергілікті дәрігерге немесе маманға барады.
4-қадам – Учаскелік дәрігер немесе маман берген бланкі бойынша тексеруден өтеді. Егер науқас өзі қозғала алмаса, емдік шара үйде жасалуы керек.
5-қадам – Дәрігердің жолдамасы және зерттеу қорытындысымен науқас мүгедектік дәрежесін анықтайтын медициналық және әлеуметтік сараптамадан (МӘС) өтеді. Егер науқастың жағдайы ауыр болса, ол қозғала алмаса, онда МӘС дәрігерлері үйге келуі қажет.

Медициналық және әлеуметтік сараптама не үшін қажет?

Мүгедектік және мүгедектік дәрежесін белгілеу үшін, сондай-ақ науқасты қандай дәрежеде әлеуметтік қорғауға алу керектігі Қазақстан Республикасының ден-саулық сақтау және әлеуметтік даму көші-қон министрлігі аумақтық бөлімшелерінің медициналық-әлеуметтік сарапта-
масы арқылы жүзеге асырылады. Мүгедектігіне, деңгейіне және аурудың құрылымына қарай бөлімдер МӘС жалпы бөлімі, педиатриялық бөлімі (кәсіби аурулар, туберкулез, психиатриялық ауытқулары бар науқастарға) мамандандырылған бө-лімдер болып бөлінеді. Дәрігерлік консультативтік комиссияның (ДКК) жолдамасы медициналық ұйым үшін МӘС жүргізуге негіздеме болып табылады:
1) ағзалардың бұзылу функция-сының тұрақты түрде бұзы-луындағы бастапқы тексеру;
2) қайта қарау сараптамасы (қайта қарау);
3) медициналық ұйымдардың дәрі-герлеріне кеңестік көмек көрсету.
Медициналық ұйымның ДКК жолдамасы бойынша тексерілетін (қайта қаралған) МӘС-ы қайта қарау:
1) тұрақты тұрғылықты жері бойынша (тіркеу);
2) МӘС бөлiмшелерiнiң орна-ласқан жерiнде немесе МӘС бақы-
лауына тиiстi аймақтың әдiс-темелiгiнде;
3) денсаулық сақтау ұйымдарында стационарлық көмек көрсететін емдеу орындарында;
4) түзеу мекемелерiнде және тергеу изоляторларында.

Мүгедектік топтары

Қазақстандағы 1-топ мүгедектігі. Мүмкіндіктері шектеулі адамдардың бірінші тобын тағайындау критерийі ағза функцияларының бұзылуына байланысты әр түрлі қабілетсіздіктер болуы мүмкін. Олардың ішінде:
— өзін-өзі қамтамасыз ету қабі-летінің үшінші дәрежелі шектелуі;
— қозғалыс мүмкіндігінің үшінші дәрежелі шектелуі;
— ориентация қабілетінің үшінші дәрежелі шектелуі;
— қарым-қатынас жасау мүмкін-дігінің үшінші дәрежелі шектелуі;
— мінез-құлқын бақылау қабілет-тілігінің үшінші дәрежелі шектелуі.
Қазақстандағы 2-топ мүгедектігі.Мүмкіндіктері шектеулі адамдардың екінші тобын құру критерийі ағза функцияларының бұзылуына байланысты әр түрлі шектеулер болуы мүмкін. Олардың ішінде:
— өзін-өзі қамтамасыз ету қабі-летінің екінші дәрежелі шектелуі;
— қозғалыс мүмкіндігінің екінші дәрежелі шектелуі;
— жұмысқа қабілеттілігінің (жұмыс қабілеттілігі) екінші, үшінші дәрежелі шектелуі;
— оқып білу қабілетінің екінші, үшінші дәрежелі шектелуі;
— ориентация қабілетінің екінші дәрежелі шектелуі;
— қарым-қатынас жасау мүмкін
дігінің екінші дәрежелі шектелуі;
— өзінің мінез-құлқын бақылау мүмкіндігінің екінші дәрежелі шектелуі.
Қазақстандағы 3-топ мүгедектігі. Мүмкіндіктері шектеулі адамдардың үшінші тобын құру критерийі ағза функцияларының бұзылуына байланысты әр түрлі шектеулер болуы мүмкін. Олардың ішінде:
— өзін-өзі қамтамасыз ету қабіле-тінің бірінші дәрежелі шектелуі;
— қозғалыс мүмкіндігінің бірінші дәрежелі шектелуі;
— жұмысқа (жұмысқа) қабілетінің бірінші дәрежелі шектелуі; — білім деңгейінің, ориентация қабілетінің бірінші дәрежелі шектелуі;
— қарым-қатынас жасау мүмкін-дігінің бірінші дәрежелі шектелуі;
— өзінің мінез-құлқын бақылау қабілеттілігінің бірінші дәрежелі шектелуі.

Мүгедектердің жеке оңалту бағдарламасы дегеніміз не?

Қазақстан Республикасының Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің бақылау комитетінің аумақтық органы куәландырған күнінен бастап бір ай ішінде (мүгедектерді оңалту бағдарламасы) МОБ әзірлейді. Оны әзірлеуге (қажет жағдайларда) дәрігерлік ұйымдарды, жұмыспен қамту және әлеуметтік бағдарламаларды жүзеге асыратын органдарды қатыстырады, оңалту шараларын жүргізеді.
МОБ мүгедектің арызына сәйкес (немесе оның өкілінің) жасалынады. МОБ мынадай құжаттар арқылы әзірленеді: 1) жеке басын куәландыратын құжат; 2) тұрғылықты жері бойынша тіркеуді растайтын құжат; 3) медициналық ұйымның медициналық және кеңес құрамы қорытындысы (мүгедектік қайта бағалау мерзімін белгіленетін жағдайларда); 4) мүгедектікті растайтын куәліктің көшірмесі (мүгедектік қайта тексерілу кезеңі анықталмаған жағдайда); 5) амбулаториялық науқастың медициналық карточкасы. Ережеге сәйкес МОБ мына құрамда жасалынады:
1) МОБ картасы;
2) МОБ картасынан көшірмелер; 3) оңалтудың медициналық бөлімі; 4) оңалтудың әлеуметтік бөлімі;
4-1) жергілікті атқарушы органдардың мамандары өткізетін мүгедектің әлеуметтік-тұрмыс жағ-дайын зерттеу актісі);
5) оңалтудың кәсiби бөлiгi;
6) мүгедектердің жұмыс орнын-
дағы жұмыс сипаты мен жағдайы туралы ақпарат.
Медициналық, әлеуметтік немесе кәсіптік оңалту бөлімдері, оңалту-сараптамалық зерттеу нәтижелері бойынша және денсаулық ағза функцияларының тұрақты бұзылуы, бұзылуы салдарынан келтiрiлген мүгедектік толық немесе ішінара өтеуге бағытталған, оңалту іс-шараларын іске асыруға мүгедектердің қажеттілігі негізінде әзірленеді, бұл мүгедектікті тағайындауға жеткізген жағдай болып саналады.
Ережеге сәйкес оңалтудың бекітілген медициналық, әлеуметтік және кәсіптік бөліктері үш күндік мерзімде мына жерлерге жіберіледі: 1) тұрғылықты жеріне байланысты медициналық ұйымға — оңалтудың медициналық бөлігі; 2) жұмыспен қамту және әлеуметтік бағдарламалар органдарына — оңалтудың әлеуметтік бөлімі, оңалтудың кәсіптік бөлімі. Оңалтудың медициналық бөлігін меншік нысанына қарамастан медициналық ұйымдар және басқа мамандандырылған арнайы ұйымдар жүзеге асырады. Ұйымның әлеуметтік оңалту бөлігін меншік нысанына қарамастан әлеуметтік қамтамасыз ету жүйесін, арнайы білім беру ұйымын (психологиялық-медици-налық-педагогикалық кеңестер, оңалту орталықтары, психология-лықпедагогикалық түзету кеңселер) және басқа да мамандандырылған ұйымдар жүзеге асырады. Оңалтудың кәсіби бөлігін халықты әлеуметтік қорғау жүйесінің ұйымдары жүргізеді, сондай-ақ Қазақстан Рес-публикасының заңнамасына сәйкес білім беру қызметін жүргізетін ұйымдар алған лицензияларының негізі мен тәртібінде жүзеге асырады. Медициналық, әлеуметтік және кәсіптік оңалту жөніндегі іс-шаралардың тиімділігін бағалау мүгедектік кезекті сараптама жасау кезінде немесе науқас динамикалық бақылаудан өткен кезінде жасалады. ЖОБ-ны тиісті мезгілінде түзетіп отыру үшін және қажетті оңалту шараларын тағайындап отыру үшін аумақтық бөлімше динамикалық бақылау жасап отырады, ол үшін мүгедекке аумақтық бөлімшеге көрінуге келіп тұратын күндерді тағайындайды.
МОБ іске асыруға арналған динамикалық бақылаулардың мер-зімі оңалту шаралары аяқталған күнмен анықталады. Ереже бойынша меди-циналық, әлеуметтік және оңалтудың кәсіби бөліктерін МОБ-ы жүзеге асыруға жауапты мекемелер, ұйымдардың басшыларының қолы қойылып, мөрімен бекітіледі де, бір айдан кешіктірмей мөрмен куәландырады. МОБ іске асыру туралы қорытынды аумақтық басшысы бекітіледі, медициналық, әлеуметтік және кәсіптік оңалту бөлімшелері, тиімділігін бағалау негізінде ұжымдық талқылау аумақтық бөлімшесінің кейін жүзеге асырылады.

Мүгедектерге және олардың
заңды өкілдеріне берілетін жеңілдіктер

Ресми түрде мүгедектік мәрте-бесін алған адамдар біздің елде көптеген жеңілдіктерге ие. Оларға темір жол және әуе қатынасымен жүруге жеңілдіктер қарастырылған және оларға заңгерлік көмек тегін көрсетіледі, салықтар мен алымдардан босатылады. Кім жеңілдік алу құқығына ие? I, II және III топ мүгедектері, сондай-ақ мүгедек бала, мүгедек баланың ата-анасының немесе қамқоршысының біреуі мүгедек бала 18 жасқа жеткенше – егер бала туғаннан мүгедек болса, онда баланың қамқоршысы (асыраушысы, қамқоршылары) өмір бойы жеңілдікке ие болады.
Жеңілдіктің мәні: бұл адамдар жыл сайынғы ең төменгі жалақының 55 есе мөлшерінде табысқа салынатын жеке табыс салығынан босатылады.

Жеңілдік алуға кімнің құқығы бар?

Мүгедектігі бар топтардың барлығы. Жеңілдіктің мәні: бір автокөлік үшін — мұндай жеңілдік олардың жеке меншік қолданыстағы мотоколяска және жеңіл автокөлік салығын салудан босатылады. Барлық топтағы мүгедектер, сонымен бірге бала кезінен мүгедек балалардың ата-аналарының бірі. Жеңілдіктің мәні: аталған адамдар мынандай жер салығын төлемейді:
— тұрғын үй қорының, оның ішінде оған қоса берілетін ғимараттар мен құрылыстардың жер учаскелері;
— үйге жақын жер учаскелері;
— жеке қожалық жер учаскелері (қосалқы), бағбандық, саяжай құрылысы үшін, оның ішінде құрылысқа арналған жер учаскелері;
— Гараждар орналасқан жер учас-келері. Заңға сілтеме: ҚР Салық кодексінің 373-бабының 3-тармағы, 4-тармақшасы.
Мүлік салығына жеңілдік алуға I және II топтағы мүгедектердің құқы бар. Жеңілдік мәні: осы тұлғалар меншік құқығындағы барлық салық салу объектілерінің жалпы құнының айлық есептік көрсеткішінің (АЕК) 1500 еселенген мөлшерінде мүлік салығынан босатылады. Заңға сілтеме: ҚР Салық кодексінің 403-бабының 2-тармағы, 3-тармақшасы.
Жылжымайтын мүлікке құқық-тарды тіркеу үшін жарнаны барлық топтағы мүгедектер сонымен бірге бала кезінен мүгедек балалардың ата-аналарының бірі иеленеді. Жеңілдіктің мәні: аталған тұлғалар жылжымайтын мүлікке құқықтарды және онымен жасалатын мәмілелерді мемлекеттік тіркеу кезінде жарна төлеуден босатылады. Заңға сілтеме: ҚР Салық кодексінің 457-бабы, 2-тармағы.
Жылжымалы мүліктің кепілін мемлекеттік тіркеу кезіндегі жарна Жеңілдік алуға кімнің құқығы бар? Барлық топтағы мүгедектер сонымен бірге бала кезінен мүгедек балалардың ата-аналарының бірі. Жеңілдіктің мәні: аталған тұлғалар жылжымалы мүліктің кепілін мемлекеттік тіркеу кезінде жарна төлеуден босатылады. Заңға сілтеме: ҚР Салық кодексінің 457-бабы, 3-тармағы.
Авторлық құқықпен қорғалатын туындыларға құқықтарды мемле-кеттік тіркеу кезіндегі жарна Жеңілдік алуға кімнің құқығы бар? Барлық топтағы мүгедектер сонымен бірге бала кезінен мүгедек балалардың ата-аналарының бірі. Жеңілдік мәні: осы адамдар авторлық құқықпен қорғалатын туындыларға құқықтарды мемлекеттік тіркеу кезінде жарна төлеуден босатылады. Заңға сілтеме: ҚР Салық кодексінің 457-бабы, 5-тармағы.
Соттағы мемлекеттік баж салығы Жеңілдік алуға кімнің құқығы бар? Барлық топтағы мүгедектер сонымен бірге бала кезінен мүгедек балалардың ата-аналарының бірі. Жеңілдік мәні: бұл адамдар барлық жағдайларда және құжаттарда соттарда мемлекеттік баж салығын төлеуден босатылады. Заңға сілтеме: ҚР Салық кодексінің 541-бабы, 12-тармағы.
Тегін заң көмегі I және II топтағы мүгедектер үшін бекітілген. Жеңілдік мәні: судья істі соттық талқылағанда немесе сот істі қарастыру барысында аталған адамдарды дауларды шешуге өкілдік етуіне байланысты заңгерлік көмек пен өтемақыдан толық босатып, шығындарды кәсіпкерлік қызметпен байланысты емес жағдайларды қарастырғандағы бюджеттік шығындардың есебіне жатқызады. Заңға сілтеме: ҚР Азаматтық іс жүргізу кодексінің 112-бабы, 1-тармағы, 3-тармақшасы.
Құжаттау кезіндегі баж салығы да барлық топтағы мүгедектер, сондай-ақ бала кезінен мүгедектердің ата-аналардың бірінен алынбайды. Жеңілдік мәні: аталған адамдар тұрғылықты мекен-жайын тіркегенде, Қазақстан Республикасы азаматтарының паспорттары мен жеке куәліктерін алғанда, Қазақстан Республикасында шетел азаматтарының тұруына рұқсаты болғанда, сондай-ақ азаматтығы жоқ куәлік иелері тіркеу үшін мемлекеттік баж төлеуден босатылады. Заңға сілтеме: 546-бап, ҚР Салық кодексінің 1 және 6 тармақтары.
Көлікті тіркеу үшін мемлекеттік баж салығы Жеңілдік алуға кімнің құқығы бар? Барлық топтағы мүгедектер, сондай-ақ бала кезінен мүгедектердің ата-аналардың бірі.
Жеңілдік мәні: бұл тұлғалар мемлекеттік тіркеу нөмірін авто-көлікке, автокөлік және мотоцикл көлігінің тіркемесіне мемлекеттік баж салығынан босатылады Заңға сілтеме: ҚР Салық кодексінің 546-бабы, 7-тармағы.
Нотариалдық әрекеттерді орын-дауға мемлекеттік баж салығы барлық мүгедектерден, сондай-ақ бала кезінен мүгедектердің ата-аналарының бірінен алынбайды. Жеңілдіктің мәні: аталған адамдар барлық нотариаттық іс-әрекеттерді орындау үшін мемлекеттік баж салығынан босатылады. Заңға сілтеме: ҚР Салық кодексінің 542-бабы, 4-тармағы.
Азаматтық хал актілерін тіркеу үшін мемлекеттік баж салығы. Барлық мүгедектер, сондай-ақ бала кезінен мүгедектердің ата-аналарының бірі. Жеңілдік мәні: аталған адамдар азаматтық хал актілерін тіркеу кезінде (растайтын құжаттарды ұсынған кезде) мемлекеттік баж салығынан босатылады. Заңға сілтеме: ҚР Салық кодексінің 543-бабының 1-тармағы
Мемлекеттік тұрғын үйді тегін жекешелендіру .
• Ұлы Отан соғысының мүге-дектері мен қатысушылары. Ұлы Отан соғысының мүгедегі немесе қатысушысы қайтыс болған жағдайда тұрғын үйді тегін алу құқығы отбасы мүшелеріне беріледі.
• I және II топтағы мүгедектер.
• Жарақат, контузия, бұрынғы КСРО-ны қорғаудағы алған кеселдер, майданда болуымен байланысты басқа да әскери борышын өтеу барысында немесе ауру-сырқаушылық салдарынан, Ауғанстанда немесе соғыс болған басқа мемлекеттерде әскери қызметін атқарған әскери қызметкерлер. Жеңілдік мәні: аталған адамдар мемлекеттік тұрғын үй қорынан бөлінген өзі тұрып жатқан жылжымайтын мүлікті тегін алу құқығы бар. Заңға сілтеме: «Тұрғын үй қатынастары туралы» ҚР Заңының 13-бабының 8-тармағы»
Темір жолмен жүру үшін жеңілдік – I және II топтағы мүгедектер. Жеңілдік мәні: аталған адамдар барлық поездар бойынша 50 пайыздық жеңілдік ала алады. Жеңілдікті пайдалану үшін теміржол вокзалының кассаларында арнайы «Қамқор» дисконттық картасын сатып алулары қажет. Бұл тек 200 теңгені құрайды, бірақ карточкалар әрдайым қол жетімді емес деп ескертеміз, сондықтан оларды алдын ала алуға қам жасау керек.
Ұшақпен ұшуға арналған жеңілдік Жеңілдік алуға кімнің құқығы бар? I топтағы мүгедектер және мүгедек балалар, сондай-ақ оларды бірге алып жүретін адамдары. Жеңілдік мәні: : І топ мүгедектерінің, мүгедек балалардың «Sсat Airlines» компаниясының авиарейстерінде жылына бір рет беретін тегін ұшу құқығын қолдана алады. Мүгедектігі бар адаммен бірге жүретін адамға жылына бір рет 50% жеңілдік беріледі. Жеңілдік Қазақстандағы авиакомпаниялардың барлық тұрақты рейстеріне қатысты. Субсидияланған (яғни мемлекет бекіткен) және чартерлік рейстер кірмейді.
Жұмыс орнындағы жеңілдіктер Еңбек кодексінде денсаулығының ауыр проблемалары бар адамдарға жеңілдіктер туралы бірнеше жеңілдіктер бар.
Мәселен, мүгедектермен еңбек келісімшарттары қызметкердің жеке мүмкіндіктерін ескере отырып, жұмыс орындарын жабдықтауға арналған шарттарды қамтуы тиіс. Мүмкіндігі шектеулі адамдарды ауыр жұмыстарға тартуға болмайды (Қазақстан Республикасы Еңбек кодексінің 28-бап, 2-тармағы, 77-бабы, 3-тармақ, 3 тармақшасы). Мұндай жұмысшылардың кейбір санаттары үшін бірнеше жеңілдіктер бар.
Жұмыс және демалыс уақыты – I және II топтағы мүгедектер. Жеңілдік мәні: аталған топтың мүгедектері болып саналатын жұмысшыларға қысқартылған жұмыс уақыты – аптасына 36 сағаттан аспайды; осы санаттағы қызметкерлердің күнделікті жұмысының (ауысымдық) ұзақтығы жеті сағаттан аспауға тиіс; жыл сайын кезекті еңбек демалысына ақылы алты күнтізбелік күннен кем емес уақыт қосымша беріледі. Заңға сілтеме: ҚР Еңбек кодексінің 69-бабы, 3 тармақ, 89-бабы, 1-тармағының, 2-тармақшасы.
Қысқартуларға тыйым салу – 18 жасқа дейінгі мүгедек баланы тәрбиелеп отырған жалғызбасты аналар.
Жеңілдік мәні:
• мүгедек баласы бар жалғыз басты аналарды келесі себептермен жұмыстан шығаруға болмайды:
• қызметкерлер санының немесе қызметкерлер штатының қыс-қартылуы;
• жұмыс берушінің экономикалық жағдайының нашарлауына әкеліп соқтырған өндіріс көлемінің, атқа-рылған жұмыстардың және көрсе-тілетін қызметтердің төмендеуі. Заңға сілтеме: ҚР Еңбек кодексінің 54-бабының 2-тармағы. Қазақстан Республикасындағы психикалық денсаулық қызметін реформалау туралы қысқаша ақпарат.