ИННОВАЦИЯЛЫҚ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ТӘЖІРИБЕНІ ҚОЛДАНУ

А.Б.Абуханова,
І.Жансүгіров атындағы ЖМУ
қызметкері

Уақыт сынақтарымен қазіргі мұғалімнің педагогикалық қызметіне қойы-латын талаптар анықталады. Мұғалімнің кәсіби стандартында қоғамда мұғалім мамандығына қойылатын талаптарға жауап беретін педагогикалық қыз-меткердің біліктілігі: «Педагог еңбегінің күрделілігі оның «адам-адам» мамандығымен байланысты. Педагогикалық қызмет – бұл адамның бір-біріне ықпалы емес, олардың өзара әрекеттесуі.
Сондықтан, педагог қызметінің объектісі педагогикалық үдеріс болып саналады, ал білім алушы ықпал жасау объектісінен қызмет субъектісіне ауысады» деп сипатталған. Қазақстан Республикасында білім беруді дамы-тудың 2020-2030 жылдарға арналған бағдарламасында адами капиталды дамыту білім берудің бәсекеге қабілеттілігін арттырудың жүйе құраушы факторларының бірі ретінде қарастырады. Осылайша, жаңғырту мен жаңарту — бұл қазақстандық социум үшін сөзсіз процестер.
Әлем үлкен жылдамдықпен дамып, ғылым мен техниканың, ақпараттық кеңістіктің даму динамикасына негізделген. Білім мазмұнын жаңарту – білім беру бағдарламасының құрылымы мен мазмұнын, оқыту мен тәрбиелеудің әдістері мен тәсілдерін қайта қарастыру болып табылады. Ұлттық және жалпы адамзаттық құндылықтарды бойына сіңірген, кез келген өмірлік жағдайда функционалдық сауаттылығы мен бәсекеге қабілеттілігін көрсете білетін тұлғаның үйлесімді қалыптасуына және зияткерлік дамуына қолайлы білім беру ортасын тудыру – жаңартылған білім мазмұнын енгізудің нәтижесі болуы керек. Қазақстандық мұғалімдері осындай уақыт сынақтарына дайын ба? «Жергілікті жерлерде» педагог кадрлардың жаңаша жұмыс істеу дайындығы туралы мәселе қалай шешілуде? «Педагогтің жаңа кәсіби стандарты», «Жаңартылған білім беру мазмұны» мұғалімге не әкелді?
Қазіргі заманғы мұғалімдердің инновацияға қарым-қатынасының қалай екенін бірқатар жарияланымдарда ұсы-нылғандығына талдау жасайық. Өзгермелі қоғам жағдайында бейімделудің ең нәтижелі тәсілі ин-
новациялық қызмет болып табылады. Алайда, педагогтардың көбісінің инновацияны енгізудегі қажеттілігі мен осы процесті жүзеге асыру үшін көптеген мектептерде мүмкіндіктердің болмауы арасында қарама-қайшылық бар. Мектеп әкімшілігіне сауалнама жүргізу нәтижесінде олардың 50%-ы мектептің білім беру жүйесі қиын, жаңашылдықты енгізуге ықпал етпейтін күрделі деп санайды.
Бұл материалдық-техникалық базаның төмен деңгейіне байланысты; білім технологияларының артта
қалуы, мектептердің техника және көрнекіліктермен төмен деңгейі; білім беру бағдарламаларының жетілмегендігі, артық материалдармен шамадан тыс жүктелуі; мектеп кітап-ханаларының оқулықтармен жеткіліксіз жабдықталуы; жастардың сапа құрамының нашарлауы; отбасы мен мектеп қарым-қатынастарының нашарлауы. Қазіргі білім берудегі инновациялар «біздің жаңа мектеп» білім беру бастамасында белгіленген бірқатар маңызды міндеттерді шешуге мүмкіндік береді.
Біріншіден, олар білім беру сая-сатының, білім беру қызметінің жалпы қағидаттарын жаңартудың құралы болып табылады.
Екіншіден, инновациялар зерттелетін материалды жаңартудың, оны ғылымның қазіргі даму деңгейіне сәйкестендірудің маңызды құралы болып табылады.
Үшіншіден, педагогтің кәсіби субъектілігін арттыру міндеті шеші-луде, ол педагогикалық қызмет субъектісінің маңызды кәсіби сапасы ретінде қарастырылады. Осылайша, инновациялық кәсіби педагогикалық қызмет, білім беруде инновациялық үрдістерді жүзеге асыруға бағытталған қызметті ұсынады. Деректерге сүйене отырып, инновациялық педагогикалық қызметтің келесі ерекшеліктерін атап көрсетуге болады:
— инновациялық қызмет-бұл елде болып жатқан әлеуметтік-экономикалық өзгерістер контекстінде білім беруді жаңғыртудың негізгі тетігі;
— инновациялық қызмет педагогикалық теория мен тәжірибе ара-сындағы тығыз байланысқа негізделген;
— білім беруді жаңартудың үздіксіз процесі педагогтерден педагогикалық шығармашылықтың дамуына ықпал ету үшін жұмыс мазмұнында үнемі жаңа технологияларды іздестіруді талап етеді.
— жеке инновациялық педагогикалық қызмет енгізілетін инновациялардың тиімділігін ұйымдастырушылық қолдау-ды және сараптамалық бағалауды қажет етеді;
— жеке инновациялық жобаларды білім беруді дамытудың әртүрлі деңгейіне бағдарланған бірыңғай инно
вациялық бағдарлама шеңберінде жүзеге асыру қажет.
Білім беру жүйесіндегі инновациялық үдерістер құрылымының өзара бай-ланысқан үш блогы: педагогикалық неология (білім саласы ретінде педа-гогикадағы жаңаны құру блогы), педагогикалық аксиология (жаңа тәжі-рибені қабылдау, меңгеру және бағалау блогы) және педагогикалық праксеология (жаңа тәжірибені қолдану және қолдану блогы) Атап өту қажет, қазіргі заманғы білім беру жүйесінде болып жатқан бұл инновациялық процестер әлеуметтік-экономикалық және тарихи терең алғышарттарға ие. Инновациялық жаңашылдық жалпы педагогикалық қызметке тән және педагогикалық теория мен практиканы жетілдірудің маңызды ресурсы болып табылады.
Инновациялық қызмет білім беру үдерісін үйлестіруге, оны әлеуметтік шындыққа сәйкестендіруге бағытталған. Инновациялық қызмет ішкі білімге тән заңдылықтармен келісілген, атап айтқанда:
— білім беру процесінің мазмұны мен әдістемесінің мақсатты шартталуында көрінетін құрылымдық заңдылықтармен;
— білім беру, тәрбие және дамыту функцияларының бірлігін анықтайтын жүйелі заңдылықтармен;
— білім беру процесінің қасиеттерінің өзгеруіне байланысты эволюциялық заңдылықтар;
— педагогикалық қарым-қатынас субъектісі ретінде педагог пен оқушы-ның рөлін анықтайтын функционалдық заңдылықтар;
— білім берудің әлеуметтік-мәдени контекстке тәуелділігін көрсететін ақпараттық заңдылықтар.
Инновациялық үдерістің динамикасы әртүрлі позициялардан сипатталуы мүмкін. Ең көп таралған тәсіл тұтас инновациялық процесс құрылымында бес кезеңді бөлуге мүмкіндік береді:
1) құру (иновацияның дәстүр қой-науында пайда болуы);
2) қалыптасуы (нақты білім беру жағдайында меңгеру және бейімделу);
3) кемелдікке жету (жүзеге асырудың әртүрлі жағдайларында сынақтан өткізу және түзету);
4) енгізу (педагогикалық практикада бұқаралық тарату);
5) ыдырау (жаңалықты жоғалту, педагогикалық дәстүр дәрежесіне өту).
Ең алдымен оқу бағдарламаларында көрсетілген білім беру мазмұны анық-талады, бұл ретте әрбір әзірлеушілер теориялық материалды барынша көбірек қамтуға тырысады. Жаңартылған білім беру стандарты білім беру салалары бойынша анықталатын және іс-әрекет аспектісін көрсететін күтілетін нәтижелерге негізделген, яғни оқушылар «біледі», «түсінеді»,»қолданады», «талдайды», «синтездейді»,»бағалайды». Ұстаздарды өз кәсібінде жаңаны жасаушы болуға ынталандырып қана қоймай, білім беру жағдайын рефлексациялауға қабілетті, соның негізінде өзінің табысты кәсіби мансабын құруға қабілетті педагог-шеберді құру қажет.
Мұғалімнің кәсіби жетілуі – бұл кәсіби өсу және шығармашылық өзін-өзі жүзеге асыру мақсатында инновациялық педагогикалық тәжірибені игеруге және пайдалануға бағытталған кәсіби қызмет пен жеке белсенділікті жүзеге асыру нәтижесінде тұлғаның мақсатты дамуының үздіксіз процесі.
Мұғалімнің кәсіби жетілу құрылымы келесі компоненттер арқылы анықталды:
-кәсіби білім – кәсіби жетілдіруді қалыптастырудың негізі ретінде;
— коммуникативті дағдылар — тео-риялық білімді практикада қолдана білу және дайындық;
— өзін-өзі жетілдіру дағдылары — инновациялық педагогикалық тәжірибені зерттеу, игеру, бейімдеу және тарату.
Инновациялық педагогикалық тәжі-рибені қолдану арқылы мұғалімнің кәсіби жетілуі үш деңгейді бөлуді көздейді: бірінші деңгей – базалық (инновациялық педагогикалық қызметтің ұғымдық аппаратын меңгеру); екінші деңгей-қайта құру (педагогикалық инновацияны жүзеге асыруға өз педагогикалық қызметін бейімдеу); үшінші деңгей-креативті (инновациялық педагогикалық тәжірибені қолдану арқылы авторлық технологияларды әзірлеу).
Инновациялық педагогикалық тәжі-рибені қолдана отырып, мұғалімнің кәсіби жетілдіруін қамтамасыз ететін біліктілікті арттыру жүйесіндегі білім беру процесі:
а) факторлар: сыртқы (біліктілікті арттыру жүйесін дамытудың перс-пективалық бағыттары) және ішкі (нақты инновациялық педагогикалық тәжірибені меңгерудегі мұғалімнің мақсатты ұстанымдары);
ә) педагогикалық жағдайлар: – инновациялық педагогикалық қыз-метті саналы таңдау процесінің мотивациясы; − тыңдаушылардың оқытудың инновациялық әдістерін, нысандарын, технологияларын еркін таңдауын қамтамасыз ететіні жайлы ақпараттық-білім беру ортасын құру; − тыңдаушылардың жас және жеке ерекшеліктерін есепке алу, сабақты ұйымдастыру нысандарын таңдау және мазмұнын әзірлеу кезінде кәсіби тәжірибені пайдалану; − рефлексивті механизмдерді өзектендіру арқылы мұғалімнің өзінің педагогикалық қызметін қайта жасауына жағдай жасау.
б) механизмдер: мұғалім тұлғасының қасиеттері (ригидтік, субъективті бақы-лау, рефлексивтілік) өнімді және өнімсіз рефлексия процестері, зерттелетін процестің динамикасына әсер ететін іс-әрекет тәсілінің негізінде сабақтарды ұйымдастыру.
Қазіргі заманғы мұғалім негізгі әдістемелік тәсілдерді білумен қатар педагогпрактиктердің, педагог-әдіскер-лердің, жаңашыл-педагогтардың инно-вациялық тәжірибесінің нәтижелерін өз педагогикалық практикасында таба білуі және пайдалана білуі қажет, бұл мұғалімге өзін педагогикалық ғылым мен практикада тиімді іске асыруға мүмкіндік береді.
Кәсіби қызметті қайта ойлауға мүмкіндік беретін өңделген тәжірибе, жаңа әдістемелерді (технологияларды) игеру, оны алып жүруді талап ететін педагогтың кең таралған тәжірибесінің мазмұны болып табылады.